Przechodzimy do debaty nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw. O zabranie głosu poproszę sprawozdawcę, panią minister Aurelię Dębińską.
Ustawa
z dnia … 2020 r.
o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw
Art. 1. W ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359) wprowadza się następujące zmiany:
1) art. 51^5 § 2 otrzymuje brzmienie:
„§ 2. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z żądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód, wystąpił o orzeczenie separacji lub złożył kierownikowi urzędu stanu cywilnego oświadczenie o woli rozwiązania małżeństwa przez rozwód.”;
2) w art. 56 po § 1 dodaje się § 1a-1b w brzmieniu:
„§ 1a. Jeżeli dwoje małżonków, którzy nie posiadają wspólnych małoletnich dzieci albo posiadają wspólne małoletnie dzieci, ale przedłożą pozytywnie zaopiniowane przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, o której mowa w ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 910), porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie oraz wysokości, w jakiej każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka, złożą zgodne oświadczenia o woli rozwiązania małżeństwa przez rozwód, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu jednego z małżonków kierownik urzędu stanu cywilnego orzeka rozwód w drodze decyzji administracyjnej, nie badając okoliczności, o których mowa w § 1. Przepisów § 2 i § 3 nie stosuje się.
§ 1b. Jeżeli dwoje małżonków, którzy posiadają wspólne małoletnie dzieci, przedłoży porozumienie, o którym mowa w § 1a, kierownik urzędu stanu cywilnego, w decyzji orzekającej rozwód, zatwierdza to porozumienie i zobowiązuje do jego wykonania.”;
3) po art. 56 dodaje się art. 56a w brzmieniu:
„Art. 56a. § 1. Do postępowania przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, o którym mowa w art. 56 § 1a, stosuje się przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 256, 285, 695 i 1298), z wyjątkiem art. 31, art. 89-96, art. 107 § 4, art. 114-122 oraz art. 145-163a, z zastrzeżeniem § 7.
§ 2. Zgodne oświadczenia o woli rozwiązania małżeństwa przez rozwód składa się na urzędowych formularzach. Wzór formularza określi, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rodziny, uwzględniając potrzebę zgromadzenia wszystkich dowodów niezbędnych do rozpatrzenia sprawy w chwili wszczęcia postępowania i poszanowania prywatności osób fizycznych.
§ 3. Stronami postępowania, o którym mowa w art. 56 § 1a, są wyłącznie małżonkowie. Przed wydaniem decyzji kierownik urzędu stanu cywilnego przesłuchuje strony. Przepisu art. 83 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego nie stosuje się.
§ 4. Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego ustali, że orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, umarza postępowanie i przekazuje sprawę do rozpoznania właściwemu sądowi w postępowaniu w sprawach małżeńskich, o którym mowa w dziale I tytule VII ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460, 1469, 1495, 1649, 1655, 1798, 1802, 1818, 2070, 2089, 2128 i 2217 oraz z 2020 r. poz. 288, 462, 875, 1017 i 1086).
§ 5. Jeżeli w toku postępowania, o którym mowa w § 1:
1) jedno z małżonków cofnie oświadczenie o woli rozwiązania małżeństwa przez rozwód, 2) jedno z małżonków zażąda orzeczenia przez sąd rozwodu lub separacji
̶ kierownik urzędu stanu cywilnego umarza postępowanie.
§ 6. Jeżeli przed sądem toczy się między małżonkami postępowanie o rozwód lub o separację, kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia wszczęcia postępowania, o którym mowa w art. 56 § 1a, a wszczęte – umarza.
§ 7. Od decyzji kierownika urzędu stanu cywilnego przysługuje odwołanie do sądu powszechnego w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Sąd rozpoznając sprawę, stosuje przepisy działu I tytułu VII Kodeksu postępowania cywilnego i albo oddala odwołanie, albo zmienia zaskarżoną decyzję.
§ 8. Postępowanie zakończone decyzją orzekającą rozwód może zostać wznowione tylko w przypadku określonym w art. 145 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że jedno z małżonków zawarło już małżeństwo.”;
4) w art. 58 dodaje się § 5-6 w brzmieniu:
„§ 5. Jeżeli oboje małżonkowie łącznie ze zgodnym oświadczeniem o woli rozwiązania małżeństwa przez rozwód lub przed wydaniem decyzji orzekającej rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, przedłożą kierownikowi urzędu stanu cywilnego:
1) porozumienie o sposobie korzystania z zajmowanego wspólnie mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania,
2) porozumienie o podziale wspólnego mieszkania,
3) porozumienie o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków wraz ze zgodą drugiego małżonka na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego ̶ kierownik urzędu stanu cywilnego orzeka w decyzji orzekającej rozwód o zatwierdzeniu tych porozumień, jeśli są zgodne z zasadami współżycia społecznego i zobowiązuje do ich wykonania.
§ 6. Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego nie orzekł w decyzji orzekającej rozwód o zatwierdzeniu porozumień, o których mowa w § 5, każdy z małżonków może po uprawomocnieniu się tej decyzji wystąpić z powództwem do sądu powszechnego i zażądać rozstrzygnięcia w sprawach, w których mogą być zawarte porozumienia.”;
5) po art. 58 dodaje się art. 58a w brzmieniu:
„Art. 58a. § 1. Porozumienia, o których mowa w art. 56 § 1a oraz art. 58 § 5, sporządza się na urzędowych formularzach.
§ 2. Minister właściwy do spraw sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rodziny określi, w drodze rozporządzenia, wzory formularzy do sporządzania porozumień, o których mowa w art. 56 § 1a oraz art. 58 § 5, uwzględniając potrzebę wyczerpującego uregulowania spraw, które stanowią ich przedmiot, oraz ochrony prywatności osoby fizycznej.”;
6) art. 106 otrzymuje brzmienie:
„Art. 106. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź unieważnienie małżeństwa, albo ustalającym pochodzenie dziecka, albo w zatwierdzonym decyzją porozumieniu, o którym mowa w art. 56 § 1a.”.
Art. 2. W ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460, 1469, 1495, 1649, 1655, 1798, 1802, 1818, 2070, 2089, 2128 i 2217 oraz z 2020 r. poz. 288, 462, 875, 1017 i 1086) art. 47 § 2 pkt 2 otrzymuje brzmienie:
„2) ze stosunków rodzinnych:
a) o rozwód,
b) o separację,
c) o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,
d) o rozwiązanie przysposobienia,
e) z odwołania od decyzji kierownika urzędu stanu cywilnego orzekającej rozwód lub zatwierdzającej porozumienie, o którym mowa w art. 56 § 1a oraz art. 58 § 5 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U z 2020 r. poz. 1359);”
Art. 3. W ustawie z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 463 i 695) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 78 dodaje się pkt 2a w brzmieniu:
„2a) odpis prawomocnej decyzji kierownika urzędu stanu cywilnego orzekającej rozwód;”;
2) w art. 90 pkt 3 otrzymuje brzmienie:
„3) datę uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie, oznaczenie sądu oraz sygnaturę akt sprawy albo datę uprawomocnienia się decyzji kierownika urzędu stanu cywilnego orzekającej rozwód i oznaczenie właściwego kierownika urzędu stanu cywilnego;”.
Art. 4. Ustawa wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.
Uzasadnienie
Pani Marszałek,
Wysoka Izbo,
Celem projektowanej ustawy jest przeniesienie części spraw o rozwód z drogi sądowego postępowania cywilnego na drogę postępowania administracyjnego prowadzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego. Projekt przewiduje, że sprawy o rozwód, w których małżonkowie zgodnie dążą do rozwiązania małżeństwa przez rozwód i nie posiadają wspólnych małoletnich dzieci albo są zgodni co do sposobu korzystania przez nich z władzy rodzicielskiej oraz, ewentualnie, rozstrzygnięcia innych kwestii spornych związanych z rozwodem, powinny być rozstrzygane w drodze decyzji administracyjnej.
Projektowana ustawa służy dwóm szczegółowym celom. Po pierwsze – przyspieszeniu postępowań sądowych. Wychodzi ona z założenia, że powierzenie kierownikom urzędów stanu cywilnego orzekania rozwodów w sprawach niespornych, które pozostają obecnie w wyłącznej właściwości sądów okręgowych, umożliwi odciążenie tych sądów i orzekających w nich sędziów od spraw bagatelnych. W rezultacie sądy okręgowe będą mogły lepiej gospodarować posiadanymi zasobami kadrowymi, pozwalając na ich zaangażowanie do trudniejszych niż niesporne sprawy o rozwód spraw, które mieszczą się we właściwości tych sądów, a jednocześnie – pozwoli w nich skrócić czas oczekiwania na ich rozstrzygnięcie.
Po drugie, projektowana ustawa służyć ma ułatwieniu obywatelom realizacji ich planów życiowych. Udział w sądowym postępowaniu cywilnym wiąże się bowiem z określonym nakładem sił i środków: jest długotrwały, kosztowny, a ponadto – biorąc pod uwagę przedmiot tego postępowania, który dotyczy sfery prywatność osób fizycznych – może być odczuwany jako niekomfortowy. W obecnym stanie prawnym w każdej sprawie o rozwód, bez względu na wolę stron, sąd musi zawsze ustalić zaistnienie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami oraz ustalić jego przyczyny. W przypadku niespornych rozwodów taka ingerencja w sferę prywatności małżonków wydaje się nadmierna i nieuzasadniona względami ochrony interesu publicznego oraz interesów osób trzecich.
Obecnie wszystkie sprawy o rozwód są rozpoznawane przez sądy okręgowe w postępowaniu cywilnym. Projekt zakłada wyłączenie drogi sądowej w sprawach o rozwód, w których nie występuje między małżonkami spór co do woli rozwiązania małżeństwa oraz – ewentualnie – co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie oraz ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka, oraz przeniesienie tych spraw na drogę postępowania administracyjnego. Stanowi to konsekwencję niespornego w takim przypadku charakteru sprawy o rozwód i braku interesu publicznego oraz interesów osób trzecich, które mogłyby i powinny być chronione w postępowaniu sądowym. Sprawy o charakterze niespornym powinny być bowiem domeną postępowania administracyjnego.
W obowiązującym stanie prawnym rozwód jest orzekany wyrokiem. Projekt przewiduje, że następowałoby to w drodze decyzji administracyjnej w przypadku spełnienia czterech przesłanek. Po pierwsze, złożenia zgodnego oświadczenia o woli rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Po drugie, utrzymania tej woli przez obie strony w toku całego postępowanie w tej sprawie. Po trzecie, zgodności rozwiązania małżeństwa z zasadami współżycia społecznego. Po czwarte, przedłożenia przez małżonków posiadających wspólne małoletnie dzieci porozumienia określającego sposób wykonywania władzy rodzicielskiej, utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie oraz ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Kierownik urzędu stanu cywilnego nie badałby natomiast, czy występuje zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego oraz kto z małżonków ponosi winę za powstanie tego stanu rzeczy.
Projektowane rozwiązania powinny przełożyć się na przyspieszenie postępowań sądowych. Przekazanie istotnej części spraw o rozwód na drogę administracyjną spowoduje bowiem, że sędziowie będą mogli zostać w większym stopniu zaangażowani w prowadzenie pozostałych spraw. Pozwala to spodziewać się, że będą one załatwiane szybciej. W tym sensie proponowane regulacje przyczynią się do częściowego rozwiązania kluczowego – w świetle badań opinii publicznej – problemu polskiego wymiaru sprawiedliwości, jaki stanowi przewlekłość postępowań. Jednocześnie projektowane rozwiązania przyczynią się do wzrostu społecznego zaufania do władz publicznych i satysfakcji z ich działania. Umożliwią one bowiem szybsze niż dotychczas i odbywające się z większym poszanowaniem dla sfery prywatności osób fizycznych załatwianie spraw o rozwód, a w konsekwencji – ograniczenie barier regulacyjnych i proceduralnych w układaniu przez obywateli swoich spraw życiowych.
Projektowane rozwiązania nie wiążą się z powstaniem istotnych skutków finansowych. Według ostrożnych szacunków na drodze administracyjnej załatwianych będzie ok. 40% rozwodów, tj. ok. 36 tysięcy spraw. Biorąc jednak pod uwagę, że urząd stanu cywilnego działa w każdej gminie, oznacza to, że przeciętna liczba spraw o rozwód przypadających na jeden urząd rocznie będzie wynosiła 14 spraw. Z tego powodu trudno przyjąć, ażeby takie rozszerzenie kompetencji kierownika urzędu stanu cywilnego wiązało się z istotnymi kosztami. Kompetencja do orzekania rozwodów może być bowiem wykonywana przy dotychczasowych zasobach kadrowych, organizacyjnych i majątkowych. Konstatacja ta odnosi się także do zadań sądów przewidzianych w tym projekcie. Można bowiem przyjąć, że sprawy z odwołań od decyzji kierowników urzędów stanu cywilnego będą miały charakter incydentalny.
Wykonywanie zadań urzędów stanu cywilnego przewidzianych w projekcie będzie finansowane ze środków budżetów jednostek samorządu terytorialnego pochodzących z dotacji celowych na wykonywanie zadań zleconych. Zadania sądów określone w projekcie będą pokryte z części budżetu państwa „Sądy powszechne”.
Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej, nie wpłynie także negatywnie na sytuację rodzin z dziećmi.
Dziękuję.
