Przechodzimy do debaty nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego. Proszę o zabranie głosu ministra Marcina Matczaka.
Ustawa
o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego
Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks postępowania karnego wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 244 § 2 otrzymuje brzmienie:
„§ 2. Zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach, w tym o prawie ustanowienia obrońcy, oraz wysłuchać go.”;
2) w art. 246 dodaje się § 1a w brzmieniu:
"Zatrzymanemu oraz jego obrońcy udostępnia się akta postępowania przygotowawczego w zakresie dotyczącym podstaw zatrzymania.";
3) w art. 249 § 3 otrzymuje brzmienie:
„§ 3. Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek przesłuchuje oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju. Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę, jeżeli się stawi; zawiadomienie obrońcy o terminie przesłuchania jest obowiązkowe. O terminie przesłuchania sąd zawiadamia prokuratora.”;
4) w art. 250:
a) w § 1 dodaje się zdanie drugie w brzmieniu:
"Każdy aresztowany ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania.",
b) § 3 otrzymuje brzmienie:
"§ 3. Prokurator, przesyłając wraz z aktami sprawy wniosek, o którym mowa w § 2, doręcza odpis wniosku podejrzanemu i jego obrońcy. Równocześnie prokurator poucza podejrzanego o przysługujących mu w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania uprawnieniach oraz zarządza jednocześnie doprowadzenie go do sądu. Sąd może zarządzić doprowadzenie podejrzanego na posiedzenie w przedmiocie przedłużenia tymczasowego aresztowania, a zarządza jego doprowadzenie na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy.",
c) po § 3 dodaje się § 3a w brzmieniu:
"§ 3a. Składając wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania prokurator przesyła sądowi odpis wniosku w postaci elektronicznej. Na wniosek obrońcy sąd niezwłocznie przesyła wniosek na wskazany przez obrońcę adres poczty elektronicznej.";
5) po art. 250 dodaje się art. 250a i art. 250b w brzmieniu:
"Art. 250a. Sąd, rozpoznając wniosek w przedmiocie zastosowania lub przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania, dokonuje jego kontroli, również w zakresie prawidłowości i zasadności przyjętego przez prokuratora opisu czynu oraz zawartej we wniosku kwalifikacji prawnej, przy uwzględnieniu tylko dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy.
Art. 250b. § 1. Sąd rozpoznaje wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania niezwłocznie, nie później jednak niż przed upływem 24 godzin od jego złożenia.
§ 2. Udział prokuratora w posiedzeniu w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania jest obowiązkowy. Niestawiennictwo prokuratora uważa się za cofnięcie wniosku. W takim przypadku sąd pozostawia wniosek bez rozpoznania.
§ 3. Na żądanie oskarżonego, który nie ma obrońcy, wyznacza się do tej czynności obrońcę z urzędu. Zarządzenie może wydać także referendarz sądowy. Niestawiennictwo obrońcy zawiadomionego o terminie nie tamuje rozpoznania sprawy.
§ 4 Posiedzenie rozpoczyna się od odczytania przez prokuratora wniosku
o zastosowanie tymczasowego aresztowania oraz zwięzłego przedstawienia uzasadnienia tego wniosku, wraz ze wskazaniem powodów, dla których inne środki zapobiegawcze w ocenie prokuratora nie są wystarczające dla prawidłowego zabezpieczenia przebiegu postępowania. Prokurator przedstawia również uzasadnienie dla wskazanego we wniosku terminu stosowania tymczasowego aresztowania wraz z wykazem czynności, które planuje przeprowadzić w okresie stosowania tego środka.
§ 5. Przewodniczący, po odczytaniu wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania, poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie.";
6) w art. 252 po § 1 dodaje się § 1a w brzmieniu:
„§ 1a. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie stosowania tymczasowego aresztowania sąd rozpoznaje w składzie trzech sędziów.”;
7) w art. 252 § 3 otrzymuje brzmienie:
„§ 3. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania sąd rozpoznaje nie później niż w terminie 7 dni.”;
8) art. 257 § 2 uzyskuje brzmienie:
"§ 2. Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego albo z chwilą założenia oskarżonemu w wyznaczonym terminie nadajnika, jeżeli istnieją warunki techniczne do wykonania środka zapobiegawczego przy jednoczesnym zastosowaniu systemu dozoru elektronicznego; na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy, złożony najpóźniej w ostatnim dniu wyznaczonego terminu, sąd może przedłużyć termin złożenia poręczenia albo termin na założenie oskarżonemu nadajnika";
9) art. 258 § 1 uzyskuje brzmienie:
"§ 1. Tymczasowe aresztowanie i pozostałe środki zapobiegawcze można stosować, jeżeli zachodzi:
1) realna obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości;
2) realna na danym etapie postępowania obawa, że oskarżony w zakresie przedstawionych mu zarzutów będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.";
10) art. 258 § 2 skreśla się;
11) dodaje się art. 258a w brzmieniu:
"Art. 258a. Jeżeli oskarżony uniemożliwia lub utrudnia wykonywanie zastosowanego wobec niego środka zapobiegawczego lub umyślnie naruszył obowiązek lub zakaz związany ze stosowaniem takiego środka, sąd lub prokurator może zastosować środek zapobiegawczy gwarantujący skuteczną realizację celów jego stosowania.";
12) art. 259 § 3 uzyskuje brzmienie:
"§ 3. Tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat."
13) w art. 261:
a) § 3 otrzymuje brzmienie:
„§3. O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę, szkołę lub uczelnię, w stosunku do żołnierza - jego dowódcę, a w przypadku przedsiębiorcy – jego przedsiębiorstwo.”,
b) po § 3 dodaje się § 4 w brzmieniu:
„§ 4. O zastosowaniu tymczasowego aresztowania w stosunku do osoby pełniącej funkcję kierowniczą w organizacji społecznej, politycznej lub gospodarczej sąd jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić tą organizację.”;
10) w art. 263:
a) w § 1 wyrazy „3 miesiące” zastępuje się wyrazami „1 miesiąc”,
b) § 2 otrzymuje brzmienie:
"§ 2. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie określonym w § 1, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Sąd przedłużając tymczasowe aresztowanie oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.",
c) po § 2 dodaje się § 2a w brzmieniu:
"§ 2a. Prokurator, składając wniosek o przedłużenie tymczasowego aresztowania, wskazuje szczegółowo czynności podjęte w czasie stosowania tego środka, okoliczności uzasadniające jego dalsze stosowanie oraz czynności konieczne do przeprowadzenia w trakcie wnioskowanego czasu tymczasowego aresztowania.",
d) § 4 otrzymuje brzmienie:
"§ 4. Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w § 2 i 3 może dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy - jeżeli konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego, przedłużającym się opracowywaniem opinii biegłego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.",
e) po § 4b dodaje się § 4c w następującym brzmieniu:
"§ 4c. Sąd odmawia przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania w przypadku, w którym prokurator bez uzasadnionego powodu nie przeprowadził planowanych czynności procesowych na wcześniejszym etapie stosowania tego środka.",
f) § 5 otrzymuje brzmienie:
"§ 5. Na postanowienie sądu apelacyjnego wydane na podstawie § 4 przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego.";
11) po art. 275a dodaje się art. 275b w brzmieniu:
"Art. 275b. §1. Tytułem środka zapobiegawczego można zastosować system dozoru elektronicznego; przepisy ustawy z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego dotyczące wykonywania kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego stosuje się odpowiednio.
§2. Oddany pod system dozoru elektronicznego ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora.".
Art. 2. Przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, stosuje się do spraw wszczętych przed dniem jej wejścia w życie, jeżeli przepisy poniższe nie stanowią inaczej.
Art. 3. Czynności procesowe dokonane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy są skuteczne, jeżeli dokonano ich z zachowaniem przepisów dotychczasowych.
Art. 4. W razie wątpliwości, czy stosować prawo dotychczasowe, czy przepisy ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.
Art. 5. Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.
Marcin Matczak
Panie Marszałku!
Wysoka Izbo!
Areszt tymczasowy jest w Polsce bardzo często karą stosowaną zanim dowiedzie się winy człowieka - a warunki jego stosowania są o wiele bardziej dotkliwe niż odbywanie zwyczajnej kary pozbawienia wolności. Tymczasowe aresztowanie jest najostrzejszym środkiem zapobiegawczym stosowanym w polskim systemie prawnym. Z założenia powinno być stosowane jedynie w wyjątkowych przypadkach, gdy inne środki, takie jak dozór policyjny czy poręczenie majątkowe, nie są wystarczające. Jednak w Polsce, podobnie jak w innych krajach, pojawia się problem nadużywania tego środka, co prowadzi do naruszenia praw obywatelskich.
Sądom zarzuca się stosowanie tymczasowego aresztowania do realizacji funkcji pozaprocesowych, a także automatyzm jego stosowania, nierzetelne i niezgodne z wymogami ustawy uzasadnianie decyzji o zastosowaniu i przedłużeniu tymczasowego aresztowania, stosowanie niemal wyłącznie wykładni językowej, z pominięciem wykładni systemowej, w tym prokonstytucyjnej i prounijnej, powszechne stosowanie domniemań, marginalizowanie dyrektywy minimalizacji tymczasowego aresztowania z art. 257 § 1 Kodeksu postępowania karnego i traktowanie całkowitym milczeniem dyrektywy proporcjonalności z art. 258 § 4 k.p.k. i adaptacji z art. 253 § 1 k.p.k. Wytyka się sądom pomijanie ugruntowanego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącego przedłużania tymczasowego aresztowania i „rozsądnego czasu” stosowania tego środka, a także interpretowanie art. 258 § 2 k.p.k. w sposób sprzeczny z treścią tego przepisu, co prowadzi do automatycznego stosowania tymczasowego aresztowania, jeżeli podejrzanemu został przedstawiony zarzut albo został skazany na karę, o których mowa w tym przepisie. Najcięższym zarzutem wydaje się jednak przyjmowanie domniemania winy podejrzanego i utrzymywanie tymczasowego aresztowania pomimo obiektywnego braku przesłanek uzasadniających pozbawienie go wolności.
Przypomnieć należy, że praktyka przedłużania tymczasowego aresztowania ponad rozsądny czas doprowadziła do kompromitujących porażek w postępowaniu przed ETPCz. W sprawie Kauczor przeciwko Polsce ETPCz stwierdził, że nadużywanie tymczasowego aresztowania stanowi w Polsce problem systemowy, a naruszenia prawa określonego w art. 5 ust. 3 EKPC wiążą się ze złym funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości. Utrzymywanie tego stanu rzeczy dowodzi istnienia problemu natury systemowej.
Tymczasowe aresztowanie nie jest karą, jego stosowanie nie może być uznawane i traktowane jako odpłata za wyrządzone zło, lecz ma jedynie zabezpieczać prawidłowy tok sprawy karnej do wydania wyroku i ewentualnego rozpoczęcia wykonywania kary przez skazanego. Środek zapobiegawczy jakim jest tymczasowe aresztowanie, jest stosowany wobec osoby w świetle prawa niewinnej. Dlatego ta dotkliwa ingerencja w dobra osobiste obywatela – jego wolność - musi ściśle wypełniać konstytucyjne zasady proporcjonalności, celowości i konieczności.
Proponowana nowelizacja odpowiada na te nadużycia wprowadzając szereg zmian, które przyczynią się do ograniczenia stosowania tymczasowego aresztowania. Nowelizacja zmniejsza czas stosowania tymczasowego aresztowania w pierwszym okresie z 3 do 1 miesiąca. Uchylona zostanie przesłanka zagrożenia surową karą jako podstawy do stosowania/przedłużania tymczasowego aresztowania. Zastąpiona zostanie abstrakcyjna „uzasadniona obawa” tzw. matactwa, która jest instrumentalnie i uznaniowo wykorzystywana do uzasadniania stosowania tymczasowego aresztu – „realną obawą”, która powinna być wykazana dowodowo. Podobna zmiana została zaproponowana w zakresie zmiany "uzasadnionej obawy" ucieczki na "realną obawę" ucieczki. Zmniejszona została też ilości przestępstw, w przypadku których możliwe jest zastosowanie tymczasowego aresztowania. Zgodnie z propozycją, tymczasowego aresztowania nie będzie można stosować w przypadku przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat.
Projektowana regulacja wprowadza także szereg dodatkowych ułatwień, zabezpieczeń i minimalnych standardów tzw. "dyrektywy obrończej" takich jak obowiązek udostępnienia akt w formie elektronicznej, zwiększenia nadzoru sądowego, zapewnienia natychmiastowej pomocy prawnej zatrzymanemu oraz konieczność zawiadamiania obrońcy o terminach przesłuchań oskarżonego przed zastosowaniem środka zapobiegawczego. Kluczową zmianą jest także wprowadzenie możliwości stosowania system dozoru elektronicznego jako środka zapobiegawczego, który w uzasadnionych przypadkach umożliwi stosowanie wolnościowego środka zamiast aresztu tymczasowego.
Proponowana nowelizacja przyniesie znaczne korzyści społeczne, przyczyniając się do poprawy funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, ochrony praw człowieka oraz wzmocnienia zaufania do instytucji państwowych. Wejście w życie ustawy nowelizującej ustawę - Kodeks postępowania karnego nie spowoduje żadnych negatywnych skutków finansowych dla budżetu państwa w rozumieniu ustawy o finansach publicznych. Projektowana ustawa nie ma wpływu na budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego. Projektowana regulacja jest zgodna z prawem Unii Europejskiej. Projektowana ustawa nie wpływa na sytuację rodzin z dziećmi i nie wprowadza dodatkowych obciążeń administracyjnych dla przedsiębiorców.
Dziękuję.
