Ustawa z ... 2025 roku o zmianie ustawy o referendum lokalnym
Art. 1.
W ustawie z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 400 i 850) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 2 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"Art. 2. 1. W referendum lokalnym, zwanym dalej "referendum", mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę, w szczególności:
1) w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki;
2) co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki;
3) w innych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę."
2) art. 4 otrzymuje brzmienie:
"Art. 4. Referendum przeprowadza się, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 1, z inicjatywy organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego lub na wniosek co najmniej:
1) 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu;
2) 2,5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa."
3) w art. 9 po ust. 1 dodaje się ust. 1a i 1b w brzmieniu:
"1a. Uchwała, o której mowa w ust. 1, podejmowana jest z własnej inicjatywy organu stanowiącego lub na wniosek organu wykonawczego.
1b. Wniosek organu wykonawczego o podjęcie uchwały w sprawie przeprowadzenia referendum jest rozpatrywany w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia."
4) w art. 14 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"14. 1. W terminie 6 miesięcy od dnia powiadomienia, o którym mowa w art. 12 ust. 1, inicjator przeprowadzenia referendum zbiera podpisy mieszkańców uprawnionych do wybierania organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego, którzy chcą poprzeć inicjatywę w tej sprawie."
5) w art. 16 ust. 4 otrzymuje brzmienie:
"4. Wniosek o przeprowadzenie referendum niespełniający warunków, o których mowa w art. 15, komisja zwraca inicjatorowi referendum, wyznaczając trzydziestodniowy termin do usunięcia uchybień.";
6) art. 18 otrzymuje brzmienie:
"18. 1. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może podjąć uchwałę o odrzuceniu wniosku mieszkańców większością 3/5 głosów swojego ustawowego składu, nie później niż w ciągu 30 dni od dnia przekazania wniosku organowi określonemu w art. 12 ust. 1.
2. Niepodjęcie uchwały, o której mowa w ust. 1, zobowiązuje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego do podjęcia uchwały w sprawie przeprowadzenia referendum w terminie o którym mowa w ust. 1.";
7) w art. 20:
a) ust. 1 i 2 otrzymują brzmienie:
"1. Na uchwałę organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego odrzucającą wniosek mieszkańców w sprawie przeprowadzenia referendum, a także na niedotrzymanie przez ten organ terminu określonego w art. 18, inicjatorowi referendum służy skarga do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia uchwały lub upływu terminu do jej podjęcia.
2. Sąd administracyjny rozpatruje skargę w terminie 14 dni od dnia wniesienia skargi. Skargę kasacyjną wnosi się w terminie 30 dni.";
b) po ust. 2 dodaje się ust. 2a i 2b w brzmieniu:
"2a. Skarga kasacyjna jest rozpatrywana w terminie 30 dni od dnia jej wniesienia.
2b. Terminy, o których nowa w ust. 2 oraz 2a, dotyczą również w przypadku przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia do sądu pierwszej instancji.";
8) w art. 21 dotychczasową treść oznacza się jako ust. 1 i dodaje się ust. 2 w brzmieniu:
"2. Referendum może zostać przeprowadzone w tym samym dniu, w którym odbywa się referendum ogólnokrajowe lub w którym odbywają się wybory do Sejmu, do Senatu lub do Parlamentu Europejskiego.";
9) w art. 22:
a) ust. 3. otrzymuje brzmienie:
"3. Komisarz wyborczy zwraca inicjatorowi referendum lub jego pełnomocnikowi wniosek zawierający uchybienia i wyznacza trzydziestodniowy termin do ich usunięcia.
b) uchyla się ust. 5.";
10) w art. 24a ust. 3. otrzymuje brzmienie:
"3. Na rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody unieważniające uchwałę rady gminy o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) radzie gminy służy skarga do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia otrzymania rozstrzygnięcia nadzorczego. Sąd administracyjny rozpatruje skargę w terminie 14 dni od dnia jej zgłoszenia. Skargę kasacyjną wnosi się w terminie 14 dni.”;
11) w art. 26:
a) ust. 1 i 2 otrzymują brzmienie:
"1. Na postanowienie komisarza wyborczego odrzucające wniosek o przeprowadzenie referendum, o którym mowa w art. 22, a także w przypadku niedotrzymania przez komisarza terminu określonego w art. 24, inicjatorowi referendum służy skarga do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia postanowienia.
2. Sąd administracyjny rozpatruje skargę w terminie 14 dni od dnia wniesienia skargi. Skargę kasacyjną wnosi się w terminie 30 dni.";
b) po ust. 2 dodaje się ust. 2a i 2b w brzmieniu:
"2a. Skarga kasacyjna jest rozpatrywana w terminie 30 dni od dnia jej wniesienia.
2b. Terminy, o których nowa w ust. 2 oraz 2a, obowiązują również w przypadku przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia do sądu pierwszej instancji.";
12) w art. 27 dotychczasową treść oznacza się jako ust. 1 i dodaje się ust. 2 w brzmieniu:
"2. Referendum może zostać przeprowadzone w tym samym dniu, w którym odbywa się referendum ogólnokrajowe lub w którym odbywają się
wybory do Sejmu, do Senatu lub do Parlamentu Europejskiego.";
13) w art. 29 po ust. 1 dodaje się ust. 1a w brzmieniu:
"1a. Jednostki organizacyjne sprawujące trwały zarząd nieruchomości państwowych i komunalnych są obowiązane udostępnić bezpłatnie pomieszczenia wskazane przez inicjatora referendum, zrzeszenia lub mieszkańców w celu przeprowadzenia zgromadzenia, jeżeli nie zakłóci to normalnego funkcjonowania tych jednostek.";
14) art. 51 otrzymuje brzmienie:
"Art. 51. Organ wykonawczy danej jednostki samorządu terytorialnego oraz inicjator referendum mogą wyznaczyć do terytorialnej komisji i każdej obwodowej komisji po trzech mężów zaufania, który ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach wykonywanych przez te komisje, utrwalać pracę komisji za pomocą aparatów fotograficznych i kamer oraz wnosić do protokołów wyników głosowania i wyników referendum uwagi z wymienieniem konkretnych zarzutów.";
15) w art. 55:
a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"1. Referendum jest ważne bez względu na liczbę uprawnionych do głosowania, którzy wzięli w nim udział.
b) uchyla się ust. 2.";
16) w art. 56 uchyla się ust. 2.
17) art. 65 otrzymuje brzmienie:
"Art. 65. Jeżeli referendum zakończy się wynikiem rozstrzygającym w sprawie poddanej pod referendum, właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie, nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników referendum, podejmuje czynności w celu realizacji wyniku referendum zgodnie z jego rozstrzygnięciem, w szczególności przez wydanie odpowiednich aktów normatywnych, bądź podjęcie innych działań.".
Art. 2.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Uzasadnienie
Poseł sprawozdawca: Judyta von Treskow-Hołowińska
Potrzeba przyjęcia proponowanego projektu ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym wynika z dążenia do stworzenia silniejszych gwarancji zabezpieczających właściwe sprawowanie demokracji bezpośredniej. Instytucje prawne teoretycznie umożliwiają obywatelom czynny udział w decydowaniu o sprawach wspólnoty samorządowej, ale w praktyce nie są możliwe do zrealizowania. W społeczeństwie istnieje przeświadczenie, że mieszkańcy nie mają realnej możliwości oddziaływania na lokalne otoczenie. Z badań przeprowadzonych przez CBOS wynika, że pomimo tego, że od 1990 r. poczucie aktywności obywatelskiej znacząco wzrosło, to w dalszym ciągu ponad połowa Polaków sądzi, iż nie ma żadnych możliwości wpływania na działalność organów jednostek samorządu terytorialnego. Jednocześnie na podstawie badań przeprowadzonych przez OBOP, ustalono, iż zdecydowana większość Polaków jest zwolennikiem uczestniczenia we współrządzeniu jednostkami samorządu lokalnego. Problem w tym, że obecne uregulowania prawne uniemożliwiają im realny wpływ na decydowanie o lokalnych sprawach. Projekt jest odpowiedzią na postulaty zgłaszane przez obywateli, dotyczące konieczności udoskonalenia możliwości korzystania z mechanizmu bezpośredniego sprawowania władzy w gminach, powiatach i województwach
Istotną wskazówką dla kształtu proponowanych zmian są sprawdzone rozwiązania stosowane w państwach zachodnich, np. w Wlk. Brytanii, USA, Szwajcarii, dotyczące m. in. progu frekwencji wyborczej, monitoringu procedury głosowania i liczenia głosów z wykorzystaniem kamer, roli mężów zaufania w procedurze referendum.
Celem projektu jest urealnienie założeń ustawodawcy, poprzez:
- zmniejszenie o połowę liczby obywateli niezbędnych do zainicjowania referendum;
- zagwarantowanie inicjatorom referendum 6 miesięcznego (dotychczas jest to 60 dni) terminu na zebranie podpisów mieszkańców popierających referendum;
- wydłużenie terminu na zaskarżenie do sądu administracyjnego uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego odrzucającej wniosek mieszkańców w sprawie przeprowadzenia referendum (art. 20. ust. 1);
- wydłużenie terminu na usunięcie braków formalnych wniosku o referendum (art. 22. ust.1);
- wydłużenie terminu na złożenie do sądu administracyjnego skargi na postanowienie komisarza wyborczego odrzucającego wniosek o przeprowadzenie referendum (art. 26. ust. 1);
- wydłużenie terminu na wniesienie skargi kasacyjnej (art. 20 ust. 2 oraz art. 26 ust. 2); stworzenie możliwości utrwalania pracy komisji wyborczej za pomocą aparatów fotograficznych oraz kamer;
- zwiększenie liczby mężów zaufania wyznaczanych do pracy w komisji wyborczej (art.51);
- zniesienie progu frekwencji, od którego zależy ważność referendum (art. 55 ust. 1).
W zakresie skutków społecznych, proponowane zmiany spowodują to, iż nastąpi:
- wzrost skuteczności wnoszonych inicjatyw;
- zwiększenie partycypacji mieszkańców w życiu lokalnym;
- zwiększenie wpływu mieszkańców na rozstrzygnięcia w sprawach lokalnych;
- wzrost skuteczności wnoszonych inicjatyw, co zachęcać będzie mieszkańców do proaktywnej działalności na rzecz gminy;
- zwiększenie aktywności mieszkańców poprzez udział w ochronie interesu publicznego przez podmioty, jakimi są mężowie zaufania;
- zwiększenie zainteresowania obywateli sprawami publicznymi;
- zwiększenie pozytywnego odbioru całego procesu wyborczego poprzez zwiększenie gwarancji prawidłowego i rzetelnego przeprowadzania referendum;
- wzmocnienie idei demokracji bezpośredniej.
Projekt nie pociąga za sobą obciążenia finansowego budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Projekt w zakresie swojej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej, nie wpłynie także negatywnie na sytuację rodzin z dziećmi.
