Przechodzimy do debaty nad rządowym projektem o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw. Proszę o zabranie głosu wiceministra Jarosława Stelmacha.
Ustawa
o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw
Art. 1. W ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji w art. 19, po ust. 16d dodaje się ust. 16e i 16f w brzmieniu:
„16e. Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, jest informowana przez organ zarządzający kontrolę o fakcie jej zastosowania nie później niż 6 miesięcy po jej zakończeniu, z zastrzeżeniem przepisów ust. 16f.
16f. Organ zarządzający kontrolę, jeśli ujawnienie informacji o jej stosowaniu narażałoby lub mogło narazić ważny interes publiczny, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o zarządzenie utrzymania tej informacji w tajemnicy na okres nie dłuższy niż 10 lat.”.
Art. 2. W ustawie z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej w art. 9e, po ust. 17a dodaje się ust. 17b i 17c w brzmieniu:
„17b. Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, jest informowana przez organ zarządzający kontrolę o fakcie jej zastosowania nie później niż 6 miesięcy po jej zakończeniu, z zastrzeżeniem przepisów ust. 16c.
17c. Organ zarządzający kontrolę, jeśli ujawnienie informacji o jej stosowaniu narażałoby lub mogło narazić ważny interes publiczny, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o zarządzenie utrzymania tej informacji w tajemnicy na okres nie dłuższy niż 10 lat.”.
Art. 3. W ustawie z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej w art. 36c po ust. 13a dodaje się ust. 13b i 13c w brzmieniu:
„13b. Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, jest informowana przez organ zarządzający kontrolę o fakcie jej zastosowania nie później niż 6 miesięcy po jej zakończeniu, z zastrzeżeniem przepisów ust. 13c.
13c. Organ zarządzający kontrolę, jeśli ujawnienie informacji o jej stosowaniu narażałoby lub mogło narazić ważny interes publiczny, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o zarządzenie utrzymania tej informacji w tajemnicy na okres nie dłuższy niż 10 lat.”.
Art. 4. W ustawie z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym w art. 17, po ust. 17a dodaje się ust. 17b i 17c w brzmieniu:
„17b. Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, jest informowana przez organ zarządzający kontrolę o fakcie jej zastosowania nie później niż 6 miesięcy po jej zakończeniu, z zastrzeżeniem przepisów ust. 17c.
17c. Organ zarządzający kontrolę, jeśli ujawnienie informacji o jej stosowaniu narażałoby lub mogło narazić ważny interes publiczny, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o zarządzenie utrzymania tej informacji w tajemnicy na okres nie dłuższy niż 10 lat.”.
Art. 5. W ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych w art. 31, po ust. 20 dodaje się ust. 20a i 20b w brzmieniu:
„20a. Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, jest informowana przez organ zarządzający kontrolę o fakcie jej zastosowania nie później niż 6 miesięcy po jej zakończeniu, z zastrzeżeniem przepisów ust. 20b.
20b. Organ zarządzający kontrolę, jeśli ujawnienie informacji o jej stosowaniu narażałoby lub mogło narazić ważny interes publiczny, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o zarządzenie utrzymania tej informacji w tajemnicy na okres nie dłuższy niż 10 lat.”.
Art. 6. W ustawie z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu w art. 27 dodaje się ust. 16e – 16h w brzmieniu:
„16e. Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana w celu realizacji zadań określonych w art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. a i d, nie jest informowana o fakcie jej zastosowania, także po jej zakończeniu, z zastrzeżeniem przepisów ust. 16f.
16f. Organ zarządzający kontrolę, jeśli ujawnienie informacji o jej stosowaniu mogłoby być przydatne w działaniach prowadzonych w związku z bezpieczeństwem państwa, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o wyrażenie zgody na ujawnienie tej informacji, w sposób zachowujący w tajemnicy organ zarządzający kontrolę.
16g. Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana w celu realizacji zadań określonych w art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. b, c lub e, jest informowana przez organ zarządzający kontrolę o fakcie jej zastosowania nie później niż 6 miesięcy po jej zakończeniu, z zastrzeżeniem przepisów ust. 16h.
16h. Organ zarządzający kontrolę, jeśli ujawnienie informacji o jej stosowaniu narażałoby lub mogło narazić ważny interes publiczny, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o zarządzenie utrzymania tej informacji w tajemnicy na okres nie dłuższy niż 10 lat.”.
Art. 7. W ustawie z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego w art. 31 dodaje się ust. 15c – 15f w brzmieniu:
„15c. Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana w celu realizacji zadań określonych w art. 5 ust. 1 pkt. 1 lit. a, b oraz f, nie jest
informowana o fakcie jej zastosowania, także po jej zakończeniu, z zastrzeżeniem przepisów ust. 15d.
15d. Organ zarządzający kontrolę, jeśli ujawnienie informacji o jej stosowaniu mogłoby być przydatne w działaniach prowadzonych w związku z bezpieczeństwem państwa, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o wyrażenie zgody na ujawnienie tej informacji, w sposób zachowujący w tajemnicy organ zarządzający kontrolę.
15e. Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana w celu realizacji zadań określonych w art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. c, d, e lub g, jest
informowana przez organ zarządzający kontrolę o fakcie jej zastosowania nie później niż 6 miesięcy po jej zakończeniu, z zastrzeżeniem przepisów ust. 15f.
15f. Organ zarządzający kontrolę, jeśli ujawnienie informacji o jej stosowaniu narażałoby lub mogło narazić ważny interes publiczny, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o zarządzenie utrzymania tej informacji w tajemnicy na okres nie dłuższy niż 10 lat.”.
Art. 8. Do kontroli operacyjnej, która była prowadzona przed dniem wejścia w życie ustawy i nie została zakończona do tego czasu, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Art. 9. Ustawa wchodzi w życie w 30 dni od dnia ogłoszenia.
Jarosław Stelmach
Panie Marszałku!
Wysoka Izbo!
Konieczność wprowadzenia zaproponowanych zmian wynika ze standardów prawa konstytucyjnego. Jeszcze 25 stycznia 2006 r. czyli ponad 30 lat temu Trybunał Konstytucyjny wydając niewykonane do dziś postanowienie sygnalizacyjne sygn. S 2/06, zwrócił Sejmowi uwagę na konieczność zagwarantowania ochrony konstytucyjnych praw osób poddanych kontroli operacyjnej. Ma to polegać na wprowadzeniu obowiązku informowania osób, wobec których prowadzono kontrolę operacyjną i zakończono ją, o samym fakcie pozyskania danych. Natomiast w wyroku o sygn. K 23/11 TK zwrócił uwagę, że obowiązek informacyjny „ma eliminować ryzyko niekontrolowanego tworzenia oraz utrzymywania zbiorów danych nieprzydatnych dla postępowań prowadzonych przez organy państwa, lecz potencjalnie wartościowych z punktu widzenia przyszłych, bliżej nieokreślonych czynności”.
Na konieczność wprowadzenia takich mechanizmów zwracał również uwagę Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W sprawie Schrems v Data Protection Commissioner TSUE zwrócił uwagę, że „uregulowanie nieprzewidujące dla jednostek żadnej drogi prawnej w celu uzyskania dostępu do dotyczących ich danych osobowych lub sprostowania czy usunięcia takich danych nie zapewnia poszanowania zasadniczej istoty prawa podstawowego do skutecznej ochrony prawnej, wynikającego z art. 47 Karty”. W sprawie C-203/15 TSUE – potwierdzając konieczność informowania jednostek o pozyskaniu ich danych telekomunikacyjnych – wskazał, że „informacja ta jest niezbędna do tego, aby umożliwić im w szczególności wykonanie prawa do wniesienia skargi".
Jednocześnie warto wspomnieć doświadczenia niemieckie, gdzie po wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Klass i Inni przeciwko Niemcom w 1977 zmieniono ustawodawstwo, wprowadzając obowiązek informowania ex post jednostki o prowadzonym podsłuchu. Skutkiem tych zmian było m.in. stworzenie możliwości znacznie skuteczniejszego infiltrowania działań służb specjalnych Republiki Federalnej Niemiec przez STASI.
Przyznanie jednostce prawa do uzyskania informacji o byciu przedmiotem zainteresowania podmiotów uprawnionych do pozyskiwania ich danych pozwoli jej na weryfikację zasadności prowadzonych względem niej działań, na wcześniejszym etapie – zwiększy świadomość wśród funkcjonariuszy, że ich działania będą mogły podlegać weryfikacji oraz zmniejszy ryzyko nadmiernej i nieuzasadnionej ingerencji w prawo do prywatności. Zwracamy uwagę na przepisy Kodeksu Postępowania Karnego, który przewiduje mechanizmy informowania zainteresowanych osób o tym, że były przedmiotem kontroli operacyjnej lub pozyskiwano ich dane telekomunikacyjne (odpowiednio art. 239 i 218 k.p.k.). Zastosowanie tych przepisów ma charakter marginalny – przeważająca większość kontroli operacyjnych i pobrań danych odbywa się na etapie czynności przedprocesowych (na podstawie tzw. ustaw kompetencyjnych), w których mechanizm notyfikacji nie jest przewidziany. W związku z tym propozycja nowelizacji dotyczy działań prowadzonych na etapie czynności przedprocesowych.
Powiadomienie jednostki na etapie wykonywania działań operacyjno-rozpoznawczych i gromadzenia informacji, co oczywiste, narażałoby je na
nieskuteczność. Dlatego należy co do zasady zagwarantować późniejsze poinformowanie o tym fakcie. Obowiązek informacyjny w powyższym
zakresie ma eliminować ryzyko niekontrolowanego tworzenia oraz utrzymywania zbiorów danych nieprzydatnych dla postępowań prowadzonych przez organy państwa, lecz potencjalnie wartościowych z punktu widzenia przyszłych, bliżej nieokreślonych czynności. W pewnych sytuacjach może być również uzasadnione odstąpienie od wspomnianego obowiązku informacyjnego. Niejako z definicji obowiązek ten nie może dotyczyć danych pozyskanych przypadkowo, które nigdy nie były poddawane analizie oraz tych dostępnych w publicznych rejestrach.
Niezwykle istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa jest odstąpienie od obowiązku informacyjnego w przypadkach działań podejmowanych przede wszystkim przez służby specjalne oraz inne uprawnione służby w przypadkach niektórych rodzajów przestępstw – choć w tym drugim przypadku decyzja o zachowaniu informacji w tajemnicy przez określony czas powinna należeć do kompetencji właściwego sądu.
Proponowane rozwiązania sprowadzają się do nałożenia na Policję, Straż Graniczną, kontrolę skarbową, Żandarmerię Wojskową oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne obowiązku informowania osób o prowadzonych wobec nich w przeszłości czynnościach operacyjno-rozpoznawczych, przy jednoczesnym wskazaniu, że w przypadkach, w których ujawnienie takich informacji może narazić na szwank ważny interes publiczny – w tym przypadku w oczywisty sposób związany z zakresem działania wymienionych służb - tzn. z bezpieczeństwem publicznym, można zachować przez określony czas taką informację w tajemnicy przed osobą wobec której czynności prowadzono. Pojęcie ważnego interesu publicznego, z definicji niedookreślone, choć powszechnie stosowane przez ustawodawcę, każdorazowo będzie przedmiotem rozważań właściwego sądu.
Odmiennie potraktowano Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Służbę Kontrwywiadu Wojskowego. Uznano, że służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo państwa przynajmniej częściowo operują w obszarze, w którym każda informacja o ich zainteresowaniu określonymi osobami może mieć katastrofalne skutki. Zatem w przypadku tych dwóch służb zasadą jest zachowanie w tajemnicy wszelkich informacji o czynnościach operacyjno-rozpoznawczych.
Co więcej dopuszczono możliwość, by w ramach kombinacji operacyjnej możliwe było przekazanie określonym figurantom informacji o zainteresowaniu służb państwowych – jednak bez wskazania, że chodzi o służby specjalne. Z drugiej strony w katalogu zadań tych służb znajdują się te, które są praktycznie tożsame z zadaniami innych służb, zatem nie ma podstaw by traktować je odmiennie. W tej sytuacji podzielono czynności operacyjno-rozpoznawcze na te, które bezwzględnie musza pozostać w tajemnicy i te, które traktowane są analogicznie jak w przypadku pozostałych służb.
Oczywistym jest przy tym, że proponowane regulacje nie obejmują działań prowadzonych przez Agencję Wywiadu i Służbę Wywiadu Wojskowego, zwłaszcza poza granicami RP.
Wprowadzenie w życie rozwiązań przewidzianych w projekcie nie wpływa na sytuację rodzin z dziećmi, nie spowoduje skutków finansowych dla budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego i nie nakłada nowych obowiązków administracyjnych na przedsiębiorców.
Projekt ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.
Dziękuję.
OG: 48h
