Przechodzimy do debaty nad poselskim projektem ustawy o zmianei ustawy o ochronie przyrody. Proszę o zabranie głosu posła sprawozdawce, panią Felicję Maciejewską.
Ustawa
z dnia ... 2026 r.
o zmianie ustawy o ochronie przyrody
Art. 1.
W ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2016 r., poz. 2134)wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 5 po pkt. 14 dodaje się pkt. 14a w brzmieniu
"14a) panel obywatelski - wyłoniona losowo z uwzględnieniem kryteriów demograficznych takich jak wiek, płeć, miejsce zamieszkania i poziom wykształcenia grupa przedstawicieli społeczności lokalnej, której rolą jest rozstrzygnięcie w toku deliberacji kwestii utworzenia lub powiększenia parku narodowego z perspektywy dobra wspólnego danej społeczności;
2) w art. 10:
a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"1. Utworzenie parku narodowego oraz określenie i zmiana jego granic następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, które określa jego obszar, przebieg granicy, otulinę i nieruchomości Skarbu Państwa nieoddawane w użytkowanie wieczyste
parkowi narodowemu;
b) po ust. 1b dodaje się ust. 1c w brzmieniu:
"1c. Rada Ministrów, wydając rozporządzenie w sprawie utworzenia lub powiększenia parku narodowego, kieruje się rzeczywistym stanem wartości przyrodniczych danego obszaru oraz planem utworzenia lub powiększenia parku narodowego, o którym mowa w ust. 2a, jeżeli taki plan został sporządzony.";
c) ust. 2 otrzymuje brzmienie:
"2. W celu utworzenia lub powiększenia parku narodowego minister właściwy ds. środowiska z własnej inicjatywy lub na pisemny uzasadniony wniosek:
- zainteresowanej jednostki samorządu terytorialnego;
- Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska;
- organizacji ekologicznej w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, działającej od co najmniej 5 lat;
- dyrektora parku narodowego, którego powiększenia dotyczy wniosek; lub
- rady naukowej parku narodowego, którego powiększenia dotyczy wniosek w terminie 60 dni od otrzymania wniosku, powołuje grupę roboczą;
d) po ust. 2 dodaje się ust. 2a- 2u w brzmieniu:
"2a. Grupa robocza, o której mowa w ust. 2, opracowuje plan utworzenia lub powiększenia parku narodowego.
2b. Wniosek, o którym mowa w ust. 2, zawiera cel powołania parku narodowego, uzasadnienie dla zastosowania tej formy ochrony przyrody oraz określa proponowany obszar nowego parku narodowego albo obszar, o jaki ma być powiększony istniejący park narodowy, oraz obszar jego otuliny.
2c. Minister właściwy ds. środowiska w drodze decyzji odmawia powołania grupy roboczej, o której mowa w ust. 2, jeżeli wniosek dotyczy obszaru, który nie spełnia kryteriów określonych w art. 8 ust. 1. Decyzja o odmowie powołania grupy roboczej lasu podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnego w terminie 30 dni.
2d. Powiększenie parku narodowego na wniosek dyrektora parku narodowego albo rady naukowej parku narodowego może nastąpić bez powołania grupy roboczej, o której mowa w ust. 2, oraz bez sporządzania planu, o którym mowa w ust. 2a, jeżeli wnioskowane powiększenie parku narodowego nie wywoła istotnych skutków społecznych lub ekonomicznych na terenie jednostek samorządu terytorialnego, w których znajdują się obszary, o jakie ma być powiększony istniejący park narodowy. Fakt wystąpienia istotnych skutków społecznych lub ekonomicznych stwierdza minister właściwy ds. środowiska w toku weryfikacji wniosku.
2e. Informacja o zamiarze powołania grupy roboczej jest podawana do wiadomości publicznej. Minister właściwy ds. środowiska informuje o zamiarze powołania grupy roboczej podmioty administracji publicznej, które mają kompetencje do wyznaczenia swoich przedstawicieli w skład grupy roboczej.
2f. Członków grupy roboczej wyznacza minister właściwy ds. środowiska w terminie 30 dni od dnia podania do wiadomości publicznej informacji o zamiarze utworzenia grupy roboczej, chyba że ust. 2g stanowi inaczej.
2g. W skład grupy roboczej, o której mowa w ust. 2, wchodzą:
1) sekretarz grupy roboczej, wyznaczany spośród osób posiadających co najmniej trzyletnie doświadczenie w pracy w Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska lub regionalnej dyrekcji ochrony środowiska;
2) przedstawiciel ministra właściwego ds. środowiska;
3) przedstawiciel ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego, wyznaczany przez ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego;
4) przedstawiciel ministra właściwego ds. infrastruktury, wyznaczany przez ministra
właściwego ds. infrastruktury;
5) przedstawiciel ministra właściwego ds. turystyki, wyznaczany przez ministra
właściwego ds. turystyki;
6) przedstawiciel Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, wyznaczany przez
Dyrektora Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska;
7) przedstawiciel Państwowej Rady Ochrony Środowiska, wyznaczany przez
Państwową Radę Ochrony Środowiska;
8) jeden przedstawiciel z każdej z jednostek samorządu terytorialnego, na których
terenie mają znaleźć się obszary tworzonego lub powiększanego parku narodowego,
wyznaczany przez ich organy stanowiące;
9) przedstawiciele organizacji ekologicznych w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w liczbie co najmniej trzech. Minister właściwy ds. środowiska powołuje po jednym przedstawicielu z każdej organizacji spośród osób zgłoszonych przez organizacje. Organizacje składają do ministra właściwego ds. środowiska pisemny wniosek o uczestnictwo w pracach grupy roboczej w terminie 21 dni od ogłoszenia informacji o zamiarze powołaniu grupy roboczej;
10) przedstawiciele organizacji społecznych innych niż organizacje ekologiczne w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, które działają na terenie proponowanego obszaru nowego parku narodowego albo obszarze, o jaki ma być powiększony istniejący park narodowy, wraz z otuliną. Minister właściwy ds. środowiska powołuje po jednym przedstawicielu z różnych organizacji spośród osób zgłoszonych przez organizacje. Organizacje składają do ministra właściwego ds. środowiska pisemny wniosek o uczestnictwo w pracach grupy roboczej w terminie 21 dni od ogłoszenia informacji o zamiarze powołaniu grupy roboczej;
11) przedstawiciele organizacji związkowych, organizacji pracodawców i izb gospodarczych które działają na terenie proponowanego obszaru nowego parku narodowego albo obszarze, o jaki ma być powiększony istniejący park narodowy, wraz z otuliną. Minister właściwy ds. środowiska powołuje po jednym przedstawicielu z różnych organizacji spośród osób zgłoszonych przez organizacje. Organizacje składają do ministra właściwego ds. środowiska pisemny wniosek o uczestnictwo w pracach grupy roboczej w terminie 21 dni od ogłoszenia informacji o zamiarze powołaniu grupy roboczej;
12) przedstawiciele jednostek naukowych, których działalność statutowa obejmuje realizację badań podstawowych z zakresu ochrony przyrody, w liczbie co najmniej trzech. Minister właściwy ds. środowiska powołuje po jednym przedstawicielu z różnych jednostek naukowych spośród osób zgłoszonych przez te jednostki naukowe. Jednostki naukowe składają do ministra właściwego ds. środowiska pisemny wniosek o uczestnictwo w pracach grupy roboczej w terminie 21 dni od ogłoszenia informacji o zamiarze powołaniu grupy roboczej;
13) w przypadku, w którym grupa robocza uzna to za celowe - facylitator albo zespół facylitatorów, wybierany jednogłośnie przez członków grupy po ich wyznaczeniu. Osoba pełniąca funkcję facylitatora musi spełniać kryteria neutralności i bezstronności w stosunku do wszystkich członków grupy roboczej;
14) w przypadku, w którym grupa robocza jest powołana w celu utworzenia lub powiększenia istniejącego parku narodowego ze znaczącym udziałem wód - przedstawiciel właściwego regionalnego zarządu gospodarki wodnej;
15) w przypadku, w którym grupa robocza jest powołana w celu utworzenia lub powiększenia istniejącego parku narodowego w obszarze nadmorskim - przedstawiciel właściwego urzędu morskiego;
16) w przypadku, w którym grupa robocza jest powołana w celu powiększenia istniejącego parku narodowego - przedstawiciel parku narodowego wyznaczany przez dyrektora parku narodowego oraz dwóch przedstawicieli rady naukowej parku narodowego o różnych specjalizacjach naukowych, wyznaczani przez radę naukową parku narodowego.
2h. Za koordynowanie prac grupy roboczej odpowiedzialny jest sekretarz grupy.Obsługę organizacyjną, finansową, w tym księgową i związaną z dokumentowaniem prac, zapewnia minister właściwy do spraw środowiska.
2i. Grupa robocza w terminie maksymalnie 18 miesięcy od dnia powołania przedstawia plan utworzenia lub powiększenia parku narodowego. Plan obejmuje:
- określenie nazwy, obszaru, przebieg granic parku narodowego i otuliny parku narodowego;
- założenia planu ochrony parku narodowego albo założenia dla nowelizacji planu ochrony parku narodowego, jeżeli grupa robocza opracowuje plan powiększenia parku narodowego;
- analizę skutków ekologicznych i środowiskowych utworzenia lub powiększenia parku narodowego;
- analizę skutków społeczno-gospodarczych utworzenia lub powiększenia parku narodowego;
- strategię i treść działań informacyjno-edukacyjnych dla społeczności lokalnej;
- projekt programu rozwojowego dla jednostek samorządu terytorialnego, który będzie realizowany w związku z włączeniem ich obszaru do planowanego parku narodowego, wraz z proponowanymi źródłami jego finansowania.
2j. Projekt programu rozwojowego uwzględnia w szczególności kompensację spadku dochodów z tytułu danin publicznych, zakres nakładów na modernizację infrastruktury i sektor komunalno-bytowy, wsparcie dla mieszkańców w dostosowaniu się do możliwych zmian na lokalnym rynku pracy oraz środki na wykorzystanie szans rozwojowych związanych z utworzeniem albo powiększeniem parku narodowego.
2k. Grupa robocza uchwala swój regulamin. Regulamin grupy roboczej określa w szczególności podział zadań między jej członków w ramach wewnętrznych zespołów roboczych.
2l. Każdy z zespołów roboczych opracowuje pisemny raport końcowy ze swoich prac. Każdy z członków zespołu ma prawo załączyć do ostatecznego raportu odrębne stanowisko w zakresie tematów objętych pracami zespołu.
2m. Grupa robocza, we współpracy z zainteresowanymi jednostkami samorządu terytorialnego, w celu włączenia lokalnej społeczności w proces planistyczny i decyzyjny, organizuje panele obywatelskie mieszkańców obszarów, które zamierza się objąć ochroną w ramach parku narodowego.
2n. Panel obywatelski obejmuje debatę z udziałem wszystkich uczestników, wysłuchanie zainteresowanych stron oraz możliwość składania uwag w przedmiocie panelu. Wnioski z panelu obywatelskiego są brane pod uwagę w toku prac grupy roboczej.
2o. Na podstawie raportów zespołów roboczych oraz wniosków z przeprowadzonych paneli obywatelskich, grupa robocza przygotowuje plan utworzenia lub powiększenia parku narodowego. Plan powstaje na zasadzie dążenia do konsensusu członków grupy roboczej. W przypadku braku konsensusu wśród członków grupy grupa przygotowuje plan wariantowy uwzględniający różne stanowiska. Każdy członek grupy roboczej ma prawo załączenia stanowiska odrębnego do planu utworzenia lub powiększenia parku narodowego.
2p. Koszty prac grupy roboczej oraz analizy zlecane podmiotom zewnętrznym na potrzeby prac grupy roboczej pokrywane są z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy ds. środowiska. Członkowie grupy roboczej, z wyjątkiem facylitatorów, nie otrzymują stałego wynagrodzenia. Członkom grupy roboczej przysługuje zwrot wszystkich kosztów uczestnictwa w pracach grupy roboczej, w szczególności delegacji i dochodów utraconych.
2r. Plan utworzenia lub powiększenia parku narodowego podlega publikacji w Biuletynie Informacji Publicznej ministerstwa właściwego ds. środowiska.
2s. Minister właściwy ds. środowiska sporządza, na podstawie planu utworzenia lub powiększenia parku narodowego przedłożonego przez grupę roboczą, projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie utworzenia lub powiększenia parku narodowego w terminie 3 miesięcy od daty przedstawienia mu planu utworzenia lub powiększenia parku narodowego przez grupę roboczą.
2t. Minister właściwy ds. rozwoju regionalnego, we współpracy z ministrem właściwym ds. środowiska oraz z jednostkami samorządu terytorialnego, na których terenie planowane jest utworzenie lub powiększenie parku narodowego, sporządza na podstawie planu utworzenia lub powiększenia parku narodowego przedłożonego przez grupę roboczą program rozwojowy dla jednostek samorządu terytorialnego realizowany w związku z utworzeniem lub powiększeniem parku narodowego w terminie 3 miesięcy od daty przedstawienia mu planu utworzenia lub powiększenia parku narodowego. Program rozwojowy dla jednostek samorządu terytorialnego jest programem wieloletnim w rozumieniu art. 136 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.
2u. Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie utworzenia lub zmiany granic parku narodowego podlega konsultacjom z grupą roboczą oraz procedurze konsultacyjnej przewidzianej w ustawie z dnia 7 lipca 2015 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa;
e) ust. 3 otrzymuje brzmienie:
"3. Z dniem wejścia w życie rozporządzenia w sprawie utworzenia parku narodowego lub zmiany jego granic, park narodowy nabywa z mocy prawa prawo użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa położonych w jego granicach i służących realizacji jego celów oraz własność położonych na tych nieruchomościach budynków, innych urządzeń i lokali;
f) ust. 3b otrzymuje brzmienie:
"3b. Nabycie praw, o których mowa w ust. 3, potwierdza wojewoda w drodze decyzji administracyjnej wydanej w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia o utworzeniu parku narodowego albo rozporządzenia w sprawie zmiany jego granic. Odwołania od decyzji wojewody rozpatruje minister właściwy do spraw środowiska.
Art. 2.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
Uzasadnienie
Poseł sprawozdawca: Felicja Maciejewska
Pani Marszałek!
Wysoka Izbo!
Celem nowelizacji jest odblokowanie procesu tworzenia i powiększania parków narodowych w Polsce oraz aktywne zaangażowanie w proces ich powstawania szerokiego grona interesariuszy, w szczególności lokalnych społeczności. Proponowana nowelizacja pozwoli znów tworzyć w Polce nowe parki narodowe w toku włączającego, opartego na szerokiej partycypacji procesu, który zapewni stosowanie formy ochrony przyrody jaką jest park narodowy zgodnie z ekologicznymi potrzebami przy szerokiej akceptacji społecznej.
W obecnie obowiązującym stanie prawnym de facto zablokowana została możliwość powiększania istniejących parków narodowych i tworzenia nowych. Art. 10 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody stanowi, że utworzenie lub powiększenie parku narodowego może nastąpić po uzgodnieniu z właściwymi miejscowo organami uchwałodawczymi jednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze działania planuje się powyższe zmiany. Ponadto, w świetle art. 10 ust. 3 do utworzenia parku narodowego niezbędna jest specustawa w tej sprawie. Przez uchwalenie w 2001 roku takiego brzmienia przepisu przyznano samorządom wszystkich szczebli w praktyce prawo weta wobec planów obejmowania ochroną nowych obszarów, a większości parlamentarnej - wyłączną kompetencję do tworzenia nowych parków narodowych. Z prawnego punktu widzenia samorządy, Sejm i Senat stały się równorzędnym wobec Rady Ministrów podmiotem decydującym o polityce ekologicznej kraju. Cały proces tworzenia lub powiększania parku może więc od tamtej pory zablokować jedna rada gminy bądź powiatu albo sejmik województwa. Ponieważ w odniesieniu do parków narodowych liczba zaangażowanych jednostek samorządu terytorialnego może iść w dziesiątki, a sprzeciw jednej blokuje cały proces, ryzyko jego niepowodzenia wzrosło znacząco.
Skutki takiego rozwiązania okazały się fatalne - od 2001 roku w Polsce nie powstał ani jeden park narodowy, nieznacznie powiększone zostały tylko trzy z nich, a wszelkie próby działań na rzecz ochrony przyrody były torpedowane. Przyczyny sprzeciwu samorządów są liczne i skomplikowane. Dotyczą głównie obaw o skutki ekonomiczne utworzenia parku, gdyż decyzja ta wymusza zmianę struktury lokalnej gospodarki, w tym redukcję zatrudnienia w niektórych jej sektorach, np. leśnym. Często samorządom brakowało też adekwatnych działań osłonowych, takich jak programy kompensujące skutki ekonomiczno-społeczne objęcia danego obszaru ochroną przyrodniczą i pozwalające wykorzystać nowe szanse dla lokalnych gospodarek związane z istnieniem parku narodowego. Niepełne były także informacje na temat rzeczywistych, a nie jedynie wyimaginowanych skutków utworzenia parku, co dalej jest źródłem nieuzasadnionych obaw i protestów dotyczących rzekomych zakazów wstępu do lasu czy korzystania z nich.
Niezależnie od przyczyn, dla których samorządy sprzeciwiały się tworzeniu parków narodowych, efekty ich postawy zagrażają stabilności unikatowych ekosystemów kraju, nie pozwalają zatrzymać spadku bioróżnorodności i prowadzą do marnowania szans związanych z istnieniem w Polsce dzięki historycznym uwarunkowaniom dzikiej przyrody. Planowane od dłuższego czasu Turnicki Park Narodowy, Jurajski Park Narodowy oraz Mazurski Park Narodowy pozostały wyłącznie na papierze. Podobnie spektakularną porażką zakończyła się priorytetowa z punktu widzenia ochrony
przyrody próba powiększenia Białowieskiego Parku Narodowego.
Proponowana nowelizacja rozwiązuje problem faktycznego zablokowania tworzenia nowych parków narodowych poprzez odebranie samorządom prawa weta wobec tych planów. Jednocześnie jednak nie powtarza błędów wcześniejszych regulacji, które stosowały niewystarczająco transparentne metody planistyczne, nieadekwatny do potrzeb udział samorządów i lokalnych społeczności w procesach tworzenia parków narodowych oraz rodziły konflikty, których skutkiem była zmiana przepisów na obecnie obowiązujące. Proponowana nowelizacja zrywa też z modelem tradycyjnych konsultacji społecznych, które w rzeczywistości często mają formę fasadową i nie prowadzą do realnej partycypacji, nie mówiąc o merytorycznych rozwiązaniach.
Po pierwsze, nowelizacja wprowadza do procesu tworzenia parku narodowego sprawdzoną w Polsce w skali miast na prawach powiatu instytucję panelu obywatelskiego. Parki narodowe, jako forma ochrony cennych przyrodniczo obszarów ważnych z punktu widzenia wszystkich mieszkańców Polski i finansowana centralnie powinna powstawać z udziałem głosu kręgów szerszych niż eksperckie, rządowe i lokalne. Panel obywatelski w sprawie tworzenia danego parku pozwoli zainicjować dyskusję na właściwym poziomie i zaangażować w dialog szersze kręgi obywateli, które w innym przypadku nie miałyby szans się w nią włączyć.
Po drugie, lokalni liderzy, przedstawiciele zainteresowanych społeczności, kół biznesowych, naukowcy, samorządowcy i partnerzy z organizacji pozarządowych są w zaproponowanej procedurze tworzenia i powiększania parków narodowych włączeni w proces decyzyjny dotyczący kształtu parku narodowego od samego początku i mają szanse aktywnie uczestniczyć w decydowaniu o jego kształcie, a także otwarcie sygnalizować swoje obawy, uwagi i postulaty. Dzięki takiemu zaangażowaniu oraz zobowiązaniu ministra właściwego ds. środowiska do pracy nad odpowiednim rozporządzeniem powołującym do życia nowy park narodowy na podstawie osiągniętych w toku procesu planistycznego i konsultacyjnego konkluzji decyzja o utworzeniu parku narodowego nie będzie już postrzegana jako odgórnie narzucona i ograniczająca.
Dodatkowo, projekt wprowadza zobowiązanie do stworzenia i realizacji programów rozwojowych dla jednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze powołany będzie park narodowy. Taki program pozwoli wykorzystać szansę rozwojową, jaką dla lokalnych społeczności stanowi powołanie parku narodowego, oraz osłonić je przed skutkami ograniczeń pewnych form aktywności ekonomicznej. Programy, które w założeniu projektodawców będą przyjmować formę programów wieloletnich Rady Ministrów, pozwolą na zrekompensowanie jednostkom samorządu terytorialnego strat finansowych związanych, np. z utratą dochodów z podatku leśnego, oraz dokonać inwestycji, które pozwolą lokalnym społecznościom lepiej funkcjonować w ramach systemu ochrony przyrody, jaki tworzy park. Jednocześnie, opracowanie założeń dla planu ochrony parku narodowego na etapie prac grup roboczych pozwoli wziąć pod uwagę postulaty i wniosku z paneli obywatelskich organizowanych z udziałem mieszkańców.
Równolegle, wszelkie ostateczne decyzje, które powinny być przede wszystkim motywowane ochroną wartości przyrodniczych i oparte na kryteriach naukowych, pozostają w rękach centralnych władz państwa odpowiedzialnych za krajową politykę ekologiczną. Zaproponowana procedura będzie jednak sprawiać, że decyzje te spotkają się ze znacznie większą akceptacją społeczną, staną się motorem pozytywnych zmian na obszarach obejmowanych ochroną i zabezpieczą interesy wszystkich podmiotów, na które tworzenie i powiększanie parków narodowych ma wpływ.
Projektowana ustawa nie jest niezgodna z prawem Unii Europejskiej, a także nie wpłynie negatywnie na sytuację rodzin z dziećmi.
Dziękuję.
og: czas na debatę 48h
