Urszula Pasławska:
Przechodzimy do debaty nad poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, oraz niektórych innych ustaw. Proszę o zabranie głosu przedstawiciela wnioskodawców, pana posła Wojciecha Króla.
Ustawa
z ... 2026 roku
o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, oraz niektórych innych ustaw
Art. 1. W ustawie z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. z 2017 r. poz. 823) wprowadza się następujące zmiany:
1) tytuł ustawy otrzymuje brzmienie:
"Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o językach regionalnych";
2) art. 1 otrzymuje brzmienie:
"Art. 1. Ustawa reguluje sprawy związane z zachowaniem i rozwojem tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych oraz zachowaniem i rozwojem języków regionalnych, a także sposób realizacji zasady równego traktowania osób bez względu na pochodzenie etniczne oraz określa zadania i kompetencje organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego w zakresie tych spraw.";
3) w art. 19 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
"2. Językami regionalnymi w rozumieniu ustawy są: język kaszubski oraz język śląski. Przepisy art. 7-15 stosuje się odpowiednio, z tym że przez liczbę mieszkańców gminy, o której mowa w art. 14, należy rozumieć liczbę osób posługujących się językiem regionalnym, urzędowo ustaloną jako wynik ostatniego spisu powszechnego.";
4) art. 20 otrzymuje brzmienie:
"Art. 20. 1. Realizacja prawa osób posługujących się językami, o których mowa w art. 19, do nauki tych języków lub w tych językach odbywa się na zasadach i w trybie określonych w ustawie wymienionej w art. 17.
2. Organy władzy publicznej są obowiązane podejmować odpowiednie środki w celu wspierania działalności zmierzającej do zachowania i rozwoju języków, o których mowa w art. 19. Przepisy art. 18 ust. 2, 3 i 3a oraz ust. 5 stosuje się odpowiednio.
3. Środkami, o których mowa w ust. 2, mogą być również środki przekazywane z budżetu jednostki samorządu terytorialnego organizacjom lub instytucjom, realizującym zadania służące zachowaniu i rozwojowi języków, o których mowa w art. 19.";
5) w art. 21 w ust. 2 pkt. 5 otrzymuje brzmienie:
"5) podejmuje działania na rzecz zachowania i rozwoju języków, o których mowa w art. 19.";
6) w art. 22:
a) w ust. 1 pkt. 4 otrzymuje brzmienie:
"4) podejmowanie działań na rzecz respektowania praw osób posługujących się językami, o których mowa w art. 19.";
b) ust. 2 otrzymuje brzmienie:
"2. W celu realizacji zadań, o których mowa w ust. 1, wojewoda współdziała z organami samorządu terytorialnego i organizacjami społecznymi, w szczególności z organizacjami mniejszości, oraz opiniuje programy na rzecz mniejszości, a także zachowania i rozwoju języków, o których mowa w art. 19, realizowane na terenie danego województwa.";
7) w art. 23 w ust. 2:
a) pkt 2 otrzymuje brzmienie:
"2) opiniowanie programów służących tworzeniu warunków sprzyjających zachowaniu i rozwojowi tożsamości kulturowej mniejszości, zachowaniu i rozwojowi języków regionalnych oraz integracji obywatelskiej lub społecznej;";
b) pkt 4 otrzymuje brzmienie:
"4) opiniowanie wysokości i zasad podziału środków przeznaczonych w budżecie państwa na wspieranie działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości oraz zachowania i rozwoju języków regionalnych;";
8) w art. 24 w ust. 1 pkt. 3 otrzymuje brzmienie:
"3) przedstawicieli społeczności posługujących się językami, o których mowa w art.19 w liczbie:
a) dwóch przedstawicieli społeczności posługującej się językiem kaszubskim,
b) dwóch przedstawicieli społeczności posługującej się językiem śląskim;ˮ;
9) w art. 25 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"Art. 25. 1. Minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych występuje do Prezesa Rady Ministrów z wnioskiem o odwołanie członka Komisji Wspólnej w przypadku:
1) złożenia przez członka rezygnacji z członkostwa w Komisji Wspólnej;
2) wystąpienia przez organ lub mniejszość lub społeczność posługującą się jednym z języków, o których mowa w art. 19, których przedstawicielem jest członek, do ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, z uzasadnionym wnioskiem o odwołanie członka ze składu Komisji Wspólnej;
3) skazania członka prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo popełnione z winy umyślnej.";
10) w art. 27 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"Art. 27. 1. Współprzewodniczącymi Komisji Wspólnej są przedstawiciel ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych oraz przedstawiciel mniejszości oraz społeczności posługujących się językami, o których mowa w art. 19, wybrany przez członków Komisji Wspólnej, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt 2 i 3.";
11) w art. 28:
a) ust. 2 otrzymuje brzmienie:
"2. Posiedzenia zwołuje współprzewodniczący Komisji Wspólnej, będący przedstawicielem ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, z inicjatywy własnej lub na wniosek współprzewodniczącego, będącego przedstawicielem mniejszości i społeczności posługujących się językami, o których mowa w art. 19.";
b) ust. 3 otrzymuje brzmienie:
"3. W celu wypracowania wspólnego stanowiska mniejszości i społeczności posługujących się językami, o których mowa w art. 19, współprzewodniczący, będący przedstawicielem mniejszości i tych społeczności, może zwoływać posiedzenia, w których udział będą brali tylko członkowie Komisji Wspólnej, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt 2 i 3. Stanowisko jest niezwłocznie przekazywane pozostałym członkom Komisji Wspólnej przez współprzewodniczącego.:;
12) w art. 29 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
"2. Przedstawicielom organizacji mniejszości oraz społeczności posługujących się językami, o których mowa w art. 19, uczestniczącym w pracach Komisji Wspólnej przysługuje zwrot kosztów podróży i noclegów, na zasadach określonych w przepisach dotyczących wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, wydanych na podstawie art. 775 § 2 Kodeksu pracy.";
13) w art. 31 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"Art. 31. 1. Organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacje mniejszości oraz społeczności posługujących się językami, o których mowa w art. 19, są obowiązane do przekazywania ministrowi właściwemu do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, na jego wniosek, informacji pozostających w zakresie działania tych organów lub organizacji i dotyczących sytuacji mniejszości oraz społeczności posługujących się językami, o których mowa w art. 19, lub realizacji zadań na rzecz mniejszości lub zachowania i rozwoju języków, o których mowa w art. 19.ˮ;
14) art. 32 otrzymuje brzmienie:
"Art. 32. Organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacje pozarządowe są obowiązane do przekazywania wojewodzie, w celu zaopiniowania, dokumentów dotyczących programów realizowanych z ich udziałem na terenie województwa, dotyczących mniejszości lub zachowania i rozwoju języków, o których mowa w art. 19, finansowanych w całości lub części ze środków publicznych.ˮ;
15) art. 39 otrzymuje brzmienie:
"Art. 39. Minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych zawiadomi organy, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt 1, oraz organizacje mniejszości oraz społeczności posługujących się językami, o których mowa w art. 19, o zamiarze wystąpienia do Prezesa Rady Ministrów z wnioskiem, o którym mowa w art. 24 ust. 2, w terminie 60 dni od dnia ogłoszenia ustawy.".
Art. 2.
W ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2017 r. poz. 2198) w art. 13 ust. 7 otrzymuje brzmienie:
"7. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania podejmie działania w celu popularyzacji wiedzy o historii, kulturze, języku i o tradycjach religijnych mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językami regionalnymi.".
Art. 3.
W ustawie z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2017 r. poz. 1414) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 15 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
"2. Nadawcy programów radiowych, z wyłączeniem programów tworzonych w całości w języku mniejszości narodowej lub etnicznej, lub w językach regionalnych w rozumieniu art. 19 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. z 2017 r. poz. 823), przeznaczają co najmniej 33% miesięcznego czasu nadawania w programie utworów słownomuzycznych na utwory, które są wykonywane w języku polskim, z tego co najmniej 60% w godzinach 5–24.";
2) w art.15 w ust. 4 pkt 3 otrzymuje brzmienie:
"3) programów, na których nadawanie przyznano koncesję określającą, że programy te są przeznaczone dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językami regionalnymi";
3) w art. 21 w ust. 1a pkt 8a otrzymuje brzmienie:
"8a) uwzględnianie potrzeb mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językami regionalnymi, w tym emitowanie programów informacyjnych w językach mniejszości narodowych i etnicznych oraz językach regionalnych,";
4) w art. 30 ust. 4a otrzymuje brzmienie:
"4a. Powołując rady programowe oddziałów emitujących programy w językach mniejszości narodowych i etnicznych oraz językach regionalnych, dyrektorzy oddziałów uwzględnią kandydatów zgłaszanych przez organizacje społeczne mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językami regionalnymi.".
Art. 4.
W ustawie z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 888) art. 30 otrzymuje brzmienie:
"Art. 30. Dział wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne obejmuje sprawy:
1) stosunków Państwa z Kościołem Katolickim oraz innymi kościołami i związkami wyznaniowymi;
2) związane z zachowaniem i rozwojem tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych oraz zachowaniem i rozwojem języków regionalnych.ˮ.
Art. 5.
W ustawie z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz. U. z 2011 r. poz. 224) art. 2 pkt 2 otrzymuje brzmienie:
"2) praw mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językami regionalnymi."
Art. 6.
W ustawie z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz. U. z 2003 r. poz. 1612) w art. 5 w ust. 1 pkt 6 otrzymuje brzmienie:
"6) sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, utworzonej na podstawie przepisu art. 23 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o językach regionalnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 823).ˮ.
Art. 7.
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2027 roku.
Uzasadnienie
Poseł sprawozdawca: Wojciech Król
Pani Marszałek,
Wysoka Izbo,
Niniejsza nowelizacja ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym ma na celu nadanie statusu języka regionalnego etnolektowi śląskiemu, który zostałby dopisany obok języka kaszubskiego w art. 19, pkt 2 ustawy. Modyfikacji uległby również skład Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, mianowicie w art. 24, pkt 1, ust. 3 zostałoby dodanych dwóch przedstawicieli społeczności posługującej się regionalnym językiem śląskim. Pozostałe zmiany w projektowanej nowelizacji ustawy polegają na zastąpieniu formy pojedynczej "język regionalny" formą mnogą "języki regionalne" w odpowiednich miejscach obowiązującej ustawy.
W polskim prawodawstwie za język regionalny, zgodnie z Europejską Kartą Języków Regionalnych lub Mniejszościowych, uważa się język, który:
1) jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa;
2) różni się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów oficjalnego języka państwa, ani języków migrantów.
Granicy między dialektem a językiem nie sposób zarysować, językoznawstwo nie ma narzędzi, by to uczynić. I nie może ich mieć, ponieważ rozwój języków stanowi dynamiczny proces, a odległość systemowa jest zmienna i niewyrażalna w liczbach wymiernych. Dlatego nie liczby (np. 30% czy 80% wspólnej bazy leksykalnej czy struktur gramatycznych) decydują o uznaniu jakiegoś etnolektu za język (w tym wypadku: regionalny), lecz decyzja polityczna, wynikająca z troski o dobrostan kulturowy danego państwa (w tym wypadku: Polski). Można więc sparafrazować maksymę Maksa Weinreicha "język to dialekt obdarzony armią" i stwierdzić, że język to dialekt obdarzony spolegliwym opiekunem w postaci państwa i wolą przetrwania wyrażaną przez jego użytkowników.
Pojęcie "język śląski" dobrze przyjmuje się społecznie, co nie powinno dziwić, gdyż po pierwsze, w Polsce panuje duża świadomość znaczącej "inności" językowej Ślązaków, a po drugie, termin "język" ma szerokie zastosowanie. Polacy intuicyjnie czują śląską odmienność językową, ale tę intuicję naukowo potwierdzali też najwięksi polscy językoznawcy i dialektolodzy. Ostatnie lata przyniosły nie tylko dynamiczny rozwój języka śląskiego, który coraz szerzej stosowany jest w różnorodnych sferach życia publicznego (m.in. literaturze i marketingu, o czym szerzej w dalszej części uzasadnienia), ale też przemiany myślenia o języku śląskim w środowisku naukowym. Większość powstałych dotąd ekspertyz na ten temat, sporządzanych przy okazji kolejnych prób legislacyjnych, była pozytywna. Następuje znacząca zmiana podejścia językoznawców polskich do ślonskiej godki.
Nowelizacja tej ustawy będzie oddziaływać na szerokie grono obywateli polskich, którzy używają języka śląskiego (według Narodowego Spisu Powszechnego było to ponad 500 tys. osób), jak również na samorządy gminne objęte zobowiązaniami ustawy (np. art. 15, ust. 1). Skutki finansowe dla budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego są trudne do przewidzenia. Główną część wydatków w przypadku języka regionalnego stanowią koszty organizacji nauczania tego języka, te zaś są zależne od liczby uczniów. W 2013 r. na subwencję oświatową na nauczanie języka kaszubskiego przeznaczono 107 mln złotych. Narodowy Spis Powszechny w 2011 r. wykazał, że użytkowników śląskiego jest ok. 4–5 razy więcej niż kaszubskiego, wielkość ta nie przełoży się jednak automatycznie na wydatki, ponieważ język śląski, w przeciwieństwie do kaszubskiego, nie ma jeszcze tradycji nauczania. Dlatego można przyjąć, że wydatki związane z przyjęciem nowelizacji ustawy nie przekroczą 100 mln złotych.
Proponowana nowelizacja może mieć pozytywny wpływ na rynek pracy, konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw dzięki zwiększeniu atrakcyjności regionu. Regulacja będzie miała w szerszej perspektywie czasowej korzystny wpływ na rozwój regionu za sprawą wzrostu integracji społecznej, wzmocnienia kapitału społecznego i zwiększenia atrakcyjności regionu. Proponowana zmiana jest zgodna z prawem Unii Europejskiej, a także nie wpłynie negatywnie na sytuację rodzin z dziećmi.
Dziękuję.
