Przechodzimy do debaty nad rządowym projektem ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania niewykonywania obowiązku alimentacyjnego:
Ustawa
z dnia ... 2035 roku
o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania niewykonywania obowiązku alimentacyjnego
Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny w art. 209:
1) § 1 otrzymuje brzmienie:
„§ 1. Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”;
2) po § 1 dodaje się § 1a w brzmieniu:
„§ 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”;
3) § 2 i 3 otrzymują brzmienie:
"§ 2. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a odbywa się z urzędu.”;
4) dodaje się § 4 i 5 w brzmieniu:
„§ 4. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty.
§ 5. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa określonego w § 1a uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.”.
Art. 2. W ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów w art. 5 w ust. 3b pkt 1 otrzymuje brzmienie:
„1) składa wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny oraz".
Art. 3. W ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 831 w § 1 po pkt 1 dodaje się pkt 1a w brzmieniu:
„1a) 50% kwot diet przysługujących z tytułu podróży służbowych - jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;”;
2) w art. 886 § 1 otrzymuje brzmienie:
„§ 1. Pracodawcy, który nie wykonał obowiązków określonych w art. 881 § 3 i 4, nie złożył w przepisanym terminie oświadczenia przewidzianego w art. 882 albo zaniedbał przesłania dokumentów zajęcia wynagrodzenia nowemu pracodawcy dłużnika, stosownie do art. 884 § 2 i 3, komornik wymierza grzywnę w wysokości do pięciu tysięcy złotych. Grzywna jest powtarzana, jeżeli pracodawca nadal uchyla się od wykonania tych czynności w dodatkowo wyznaczonym terminie.”;
3) w art. 1025:
a) w § 1:
– pkt 2 otrzymuje brzmienie:
„2) należności alimentacyjne wymagalne;”,
– po pkt 2 dodaje się pkt 2(1) w brzmieniu:
„2(1)) należności alimentacyjne przyszłe - w wysokości stanowiącej równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę za okres roku - na każdego wierzyciela prowadzącego egzekucję;”,
– w pkt 3 słowa „najniższego wynagrodzenia za pracę określonego w odrębnych przepisach” zastępuje się słowami „minimalnego wynagrodzenia za pracę”,
b) po § 3 dodaje się § 3(1) w brzmieniu:
„§ 3(1). Sumy przypadające na poczet należności alimentacyjnych niewymagalnych w dniu sporządzenia planu podziału pozostawia się na rachunku depozytowym Ministra Finansów. Komornik podejmuje zdeponowane środki, jeżeli zaspokojenie bieżących należności alimentacyjnych nie jest możliwe w inny sposób.”,
c) dodaje się § 6 i 7 w brzmieniu:
„§ 6. Z kwoty przypadającej dłużnikowi po zaspokojeniu wszystkich wierzytelności, o których mowa w § 1-5, pozostawia się na rachunku depozytowym Ministra Finansów sumę stanowiącą równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę za okres roku - na każdego wierzyciela prowadzącego egzekucję należności alimentacyjnych, o ile zachodzą podstawy do przyjęcia, że należności zabezpieczone zgodnie z § 1 pkt 2(1) nie wystarczą na pełne zaspokojenie przyszłych należności tych wierzycieli. Przepis § 3(1) zdanie drugie stosuje się odpowiednio.
§ 7. Przepisów § 1 pkt 2(1) oraz § 6 nie stosuje się w przypadku, jeżeli w wyniku prowadzonych wcześniej egzekucji przeciwko dłużnikowi pozostawiono na rachunku depozytowym Ministra Finansów sumę stanowiącą równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę za okres dwóch lat - na każdego wierzyciela prowadzącego egzekucję należności alimentacyjnych. W razie potrzeby zdeponowana kwota podlega jednak uzupełnieniu do wysokości określonej w zdaniu pierwszym.”;
4) w art. 1052 zdanie pierwsze otrzymuje brzmienie:
„W jednym postanowieniu sąd może wymierzyć grzywnę nie wyższą niż piętnaście tysięcy złotych, chyba że dwukrotne wymierzenie grzywny okazało się nieskuteczne.”.
Art. 4. W ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w art. 8 w § 1:
1) pkt 10 otrzymuje brzmienie:
„10) kwoty otrzymane na pokrycie wydatków służbowych, w tym kosztów podróży i wyjazdów - jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z innych tytułów niż roszczenia z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;”;
2) po pkt 10 dodaje się pkt 10a w brzmieniu:
„10a) 50% kwot diet otrzymanych na pokrycie wydatków służbowych, w tym kosztów podróży i wyjazdów - jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;”.
Art. 5. Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 1 i 2, które wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
UZASADNIENIE
Sprawozdawca: Róża Jackowska, sekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości
Celem ustawy, wyszczególnionym w jego nazwie, jest przeciwdziałanie uchylaniu się od spełniania obowiązku alimentacyjnego. Ministerstwo Sprawiedliwości zauważa, że obecne środki walki z osobami, które nie spełniają swojego obowiązku alimentacyjnego, są niewystarczające, o czym świadczy rosnący dług alimentacyjny, który wynosi już prawie 18 mld zł, a tylko około 16% wniosków, które wpłynęły do kancelarii komorniczych w ostatnich latach, w sprawach egzekucyjnych z tytułu należności alimentacyjnych zostało wyegzekwowanych, stąd Ministerstwo uważa, że jest to ogromny problem wymagający projektowanych zmian.
W zakresie art. 1 i 2:
Projektowane zmiany w Kodeksie Karnym i związana z tym projektowana zmiana w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów są podyktowane konieczność zapewnienia szerszej realizacji ochrony uprawnień alimentacyjnych przysługujących osobom uprawnionym na podstawie orzeczenia sądowego, ugody zawartej przed sądem albo innym organem albo innej umowy. W ostatnich 5 latach w sprawach z art. 209 KK średnio 21% spraw kończyło się skierowaniem do sądu aktu oskarżenia, w 24% postępowanie umorzono, zaś w 42% odmówiono wszczęcia postępowania.
W trakcie tworzenia projektowanej zmiany przeprowadzone zostały analizy w oparciu o naukę pokrewną nauce prawa karnego, jaką jest polityka kryminalna. Analizy wykazały, że społecznie niebezpiecznym jest lekceważące podejście dłużników do obowiązku alimentacyjnego, tłumaczących to m.in. "złą opinią" o małżonce/małżonku, a także o braku poczucia powiązania z dziećmi po rozwodzie, jakoby rozwód powodował nie tylko rozwiązanie związku pomiędzy małżonkami, ale także ich dziećmi, które to nie przypadły pod opiekę tego małżonka/małżonki. Zauważono też, że mamy do czynienia z przyzwoleniem na niewywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego, które nazywane jest też "zorganizowaną grupą wspierania dłużnika", w którym to często wchodzą obecny partner/partnerka, pracodawca, rodzice dłużnika/dłużniczki, który chwalą jego/jej zaradność i spryt, pozwalające oszukać komornika. W analizie wysnuto wniosek o stanowieniu przez czyn uchylania się od wykonania obowiązku alimentacyjnego przemoc ekonomiczną, ale także powiązanie z karygodnością z czynem kradzieży.
Z tych powodów zmiany w art. 209 są konieczne. Można zwalczyć część tych problemów korzystając z funkcji modernizacyjnej prawa karnego, a środkiem w tym kierunku są zmiany. W projektowanej zmianie art. 209 zostaje usunięte znamię "uporczywości", które rodzi wiele kontrowersji zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie. Obecnie, z uwagi na brzmienie aktualnie obowiązującego przepisu, warunkiem karalności przestępstwa niealimentacji nie jest sam fakt niewywiązywania się z ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie dziecka, rodziców lub innej osoby uprawnionej, lecz uporczywe uchylanie się od tego obowiązku. Znamię "uporczywości" zostanie zastąpione w ramach projektowanej zmiany bardziej obiektywnego kryterium w postaci zaległości alimentacyjnych stanowiących równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo opóźnienia zaległego świadczenia innego niż okresowe wynoszącego co najmniej 3 miesiące. Rezygnacja z ustawy jako samoistnego źródła obowiązku alimentacyjnego jest podyktowana tym, że jest to norma pusta i w rzeczywistości nie zdarzają się przypadki, w których jedyną i wyłączną podstawą ustaleń organów w toku postępowania karnego w zakresie istnienia obowiązku alimentacyjnego, jego formy oraz wysokości byłaby ustawa, za to poszerzono źródła obowiązku alimentacyjnego o ugodę zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umowę. W świetle obowiązujących przepisów również bowiem wymienione tytuły stanowią podstawę ustalenia świadczeń alimentacyjnych. Projektowany § 4 i 5 art. 209 mają na celu przeniesienia ciężaru zmian w art. 209 z samego karania dłużnika na wyegzekwowanie obowiązku alimentacyjnego, pozwalając na uniknięcie kary poprzez uregulowanie zaległego długu alimentacyjnego.
Ministerstwo przewiduje, że wydatki w pierwszych dwóch latach obowiązywania ustawy nie przekroczą łącznej wysokości 10 mln zł (5 mln zł na każdy rok), związane ze wzrostem liczby osób skazanych na karę bezwzględnego pozbawienia wolności.
W zakresie art. 3 pkt 1 i art. 4:
Zgodnie z obowiązującymi przepisami sumy wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych nie podlegają egzekucji. Należy zauważyć, że część dłużników (w tym dłużników alimentacyjnych), których zatrudnienie wiąże się z odbywaniem podróży służbowych – np. kierowcy zawodowi w ruchu międzynarodowym, otrzymuje wynagrodzenie opodatkowane i oskładkowane na poziomie minimalnego lub niewiele wyższego wynagrodzenia za pracę, a jednocześnie dodatkowo otrzymuje sumy wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych w wysokości często wielokrotnie przewyższającej kwotę wynagrodzenia. Czasami celem takich działań jest „ukrycie” części wynagrodzenia dłużnika w kwotach wolnych od egzekucji sum na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych. Aby zwiększyć możliwość prowadzenia skutecznej egzekucji przez komorników sądowych, proponuje się wprowadzenie stosownych zmian w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego oraz w ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W wyniku proponowanych zmian, wolne od egzekucji prowadzonej w związku ze zobowiązaniami alimentacyjnymi, jako zobowiązaniami szczególnymi, służącymi przede wszystkim zapewnieniu utrzymania osoby, która sama tego utrzymania nie może sobie zapewnić, będzie jedynie 50% kwot diet przysługujących z tytułu podróży służbowych. Przepis będzie miał zastosowanie do wszystkich niewyegzekwowanych należności alimentacyjnych, które mogłyby być wyegzekwowane z przysługujących dłużnikowi diet wypłaconych po dniu wejścia w życie ustawy. Z uwagi na fakt, że przepis ma zastosowanie do przychodów uzyskiwanych po dniu wejścia w życie ustawy, wprowadzenie przepisów przejściowych nie jest konieczne.
W zakresie art. 3 pkt 2 i 4:
Proponuje się również wzmocnienie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego dotyczących sankcji wobec pracodawcy, który nie dopełnił obowiązków związanych z zajęciem wynagrodzenia dłużnika przez komornika sądowego (np. nie udzielił komornikowi odpowiedzi na temat dłużnika alimentacyjnego, nie przekazał zajętego wynagrodzenia bezpośrednio do komornika, dokonał potrącenia zajętego wynagrodzenia w zbyt niskiej wysokości, nie zawarł odpowiedniej informacji o zajęciu wynagrodzenia w wystawionym świadectwie pracy). Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 886 § 1 KPC pracodawca w ww. sytuacji podlega grzywnie w wysokości do dwóch tysięcy złotych. Taka wysokość grzywny została wprowadzona ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw i obowiązuje od ponad 12 lat. Proponuje się podwyższenie wysokości ww. grzywny do pięciu tysięcy złotych. Ponadto grzywna będzie podlegała powtórzeniu w sytuacji, gdy pracodawca będzie nadal uchylał się od wykonania ciążących na nim obowiązków w wyznaczonym terminie. Celem zmiany art. 886 § 1 KPC jest urealnienie powyższych sankcji, tak by były one środkiem skutecznie zapewniającym realizację zadań komornika. Jednocześnie proponuje się podniesienie kwoty grzywny, do wymierzenia której właściwy jest sąd, do wysokości piętnastu tysięcy złotych. Racjonalne wydaje się bowiem, aby wysokość grzywny, którą może nałożyć komornik nie była wyższa niż wysokość grzywny, do nałożenia której uprawniony jest sąd.
W zakresie art. 3 pkt 3:
Aktualnie obowiązujące, uregulowane w art. 1025 KPC, rozwiązania w zakresie podziału sumy uzyskanej z egzekucji w niedostatecznym stopniu uwzględniają interesy wierzycieli alimentacyjnych, albowiem pozwalają wyłącznie na zaspokojenie należności zaległych. Jest to szczególnie dotkliwe w sytuacjach, w których dłużnik nie posiada już żadnego innego mienia pozwalającego na bieżące prowadzenie egzekucji. Tym samym pożądane jest przyjęcie rozwiązań polegających na utworzeniu tzw. „funduszu żelaznego”, który pozwoli na zaspokojenie wierzycieli alimentacyjnych na wypadek niewywiązywania się przez dłużnika z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego albo bezskuteczności egzekucji prowadzonej z innych składników majątku dłużnika. Celem wprowadzanej regulacji jest zatem realne zwiększenie ochrony wierzycieli alimentacyjnych, którzy po sprzedaży egzekucyjnej najczęściej najcenniejszego składnika majątku dłużnika tracą widoki na zaspokojenie przyszłych rat alimentacyjnych. Aby do zabezpieczenia przyszłych należności wierzycieli alimentacyjnych rzeczywiście doszło, a tym samym żeby instytucja „funduszu żelaznego” była efektywna, konieczne jest zaszeregowanie wyżej wymienionych należności przed należnościami wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję. Trzeba bowiem mieć na względzie cel wprowadzonej instytucji i wagę zabezpieczonego nią dobra, które nakazują przyporządkowanie wymienionych należności do kategorii zbliżonej do należności alimentacyjnych wymagalnych. Kwestia wymagalności ustąpić musi w tym względzie przed charakterem i celem zabezpieczonej w ten sposób wierzytelności. Kwota podlegająca zdeponowaniu – przypadająca na każdego wierzyciela – stanowić powinna ekwiwalent minimalnego wynagrodzenia za pracę za jeden rok, niezależnie od ustalonej wysokości należności alimentacyjnych. Tym samym kwota ta zostaje zobiektywizowana, co czyni wynik egzekucji bardziej przewidywalnym dla wierzycieli egzekwujących i hipotecznych. Zapewnienie spójności pojęciowej ma na celu proponowana zmiana o charakterze porządkującym i precyzującym w § 1 pkt 3 zmienianego przepisu, gdzie wyrazy „najniższego wynagrodzenia za pracę” zastąpiono wyrazami „minimalnego wynagrodzenia za pracę”. Nie można bowiem – w ocenie projektodawcy – pomijać faktu, że odrębne przepisy – ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, jak i wydawane na jej podstawie akty wykonawcze, posługują się pojęciem „minimalnego wynagrodzenia za pracę”.
Jednocześnie proponuje się także dodać § 6, który przewiduje uzupełnienie funduszu zabezpieczającego potrzeby wierzycieli alimentacyjnych w przypadku, gdy po zaspokojeniu wszystkich wierzycieli pozostały jeszcze kwoty, które podlegają wydaniu dłużnikowi. Rozwiązanie to stwarza większe bezpieczeństwo socjalne na przyszłość dla uprawnionych, a jednocześnie nie narusza uprawnień żadnego z wierzycieli egzekwujących. Z drugiej strony dodany § 7 zapobiega zbędnemu dublowaniu wskazanej instytucji, jeżeli przeciwko dłużnikowi prowadzona jest większa liczba egzekucji lub postępowań egzekucyjnych, które wymagają sporządzenia planu podziału.
Projekt wpłynie pozytywnie na sytuację rodzin z dziećmi. Projekt ustawy nie jest sprzeczny z prawem Unii Europejskiej.
OG: debata potrwa do 19:30 20 września
