Przechodzimy do debaty nad poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie innych ustaw, zgłoszonym przez grupę posłów Postępowych Demokratów. Proszę o zabranie głosu panią posłankę sprawozdawcę, Maję Ostaszewską.
Ustawa
z dnia 2027 roku
o zmianie ustawy Kodeks cywilny, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie innych ustaw
Art. 1.
W ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 583 z póź. zm.) w Tytule III dodaje się Dział IIa w brzmieniu:
"Dział IIa
Opieka nad osobą niepełnosprawną intelektualnie
Art. 175^1.
§ 1. Dla osoby niepełnosprawnej intelektualnie, która ukończy 16 lat można ustanowić opiekuna medycznego, jeżeli osoba niepełnosprawna intelektualnie nie dysponuje dostatecznym rozeznaniem niezbędnym do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie jej innych świadczeń zdrowotnych.
§ 2. Opiekuna medycznego sąd opiekuńczy ustanawia na wniosek osoby niepełnosprawnej intelektualnie, jej rodziców lub przedstawiciela ustawowego, w oparciu o wskazania zwarte w orzeczeniu o niepełnosprawności albo orzeczeniu o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności.
§ 3. Wniosek można złożyć najwcześniej na rok przed ukończeniem przez osobę, której dotyczy wniosek 16 lat.
Art. 175^2.
Jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek, opiekunem medycznym powinni zostać ustanowieni rodzice, a gdyby nie było to możliwe opiekun powinien zostać ustanowiony spośród krewnych lub innych osób bliskich osobie pozostającej pod opieką.
Art. 175^3.
Przepisy art. 148, art. 153, art. 154, art. 157, art. 159, art. 160, art. 165 § 2 oraz art. 169 stosuje się odpowiednio.
Art. 2
W ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 464 z póź. zm.) w art. 32 po ust.6 dodaje się ust. 6a w brzmieniu:
"6a. Zezwolenie sądu opiekuńczego, o którym mowa w ust. 6 nie jest wymagane jeżeli pacjentem jest osoba, dla której ustanowiono opiekuna medycznego, który wyraził zgodę na przeprowadzenie badania pacjenta lub udzielenie pacjentowi innych świadczeń zdrowotnych.".
Art. 3
W ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz. U. z 2011 r. r. Nr 127, poz. 721 z póź. zm.) w art. 6b wprowadza się następujące zmiany:
1) w ust. 3 dodaje się pkt 10 w brzmieniu:
"10) spełniania przez osobę niepełnosprawną intelektualnie przesłanki braku rozeznania uzasadniającą ustanowienie opiekuna medycznego.”;
2) dodaje się ust. 4 w brzmieniu:
"4. W przypadku osób niepełnosprawnych, których sprawność intelektualna jest trwale naruszona z powodu wady wrodzonej lub długotrwałej choroby orzeczenie powiatowego zespołu wydaje się na czas nieoznaczony.".
Art. 4
W ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1025 z póź. zm.) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 5 dodaje się ust. 4 w brzmieniu:
"4. Wydatki związane z uchyleniem ubezwłasnowolnienia, ustanowieniem opiekuna medycznego dla osoby niepełnosprawnej intelektualnie nie obciążają stron.";
2) w art. 96 dodaje się ust. 9b w brzmieniu:
"9b) wnioskodawca w sprawie o ustanowienie opiekuna medycznego dla osoby niepełnosprawnej intelektualnie;".
Art. 5
W ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 159 z póź. zm.) w art. 17 po ust. 3 dodaje się ust.3a w brzmieniu:
"3a. Zezwolenie sądu opiekuńczego, o którym mowa w ust. 3 nie jest wymagane jeżeli pacjentem jest osoba, dla której ustanowiono opiekuna medycznego, który wyraził zgodę na przeprowadzenie badania pacjenta lub udzielenie pacjentowi innych świadczeń zdrowotnych.".
Art. 6
Wnioski złożone do powiatowych zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności przed wejściem w życie niniejszej ustawy rozpatrywane są według dotychczasowych przepisów.
Art. 7
Ustawa wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.
Uzasadnienie
Poseł sprawozdawca: Maja Ostaszewska
Pani Marszałek,
Wysoka Izbo,
Projektowana ustawa o zmianie ustawy Kodeks cywilny, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie innych ustaw powstała na skutek negatywnej oceny przepisów prawa cywilnego chroniących osoby niepełnosprawne intelektualnie. Celem niniejszej ustawy jest zapewnienie osobom niepełnosprawnym intelektualnie należnej im ochrony, w sposób który nie narusza przyrodzonej im godności oraz gwarantuje jak najpełniejsze wyrażanie przez nie ich własnej woli. Obecnie obowiązujący w Polsce system ochrony osób niepełnosprawnych intelektualnie oparty jest na instytucji ubezwłasnowolnienia.
Kodeks cywilny przewiduje dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia - całkowite i częściowe. Zgodnie z dyspozycją art. 13 § 1 kodeksu cywilnego osoba, która ukończyła lat trzynaście może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Skutkiem całkowitego ubezwłasnowolnienia jest utrata zdolności do czynności prawnych osoby ubezwłasnowolnionej oraz ustanowienie dla niej opiekuna prawnego.
Zgodnie z art. 16 § 1 kodeksu cywilnego ubezwłasnowolnienie częściowe może być orzeczone tylko wobec osoby pełnoletniej, a więc mającej ukończonych lat osiemnaście (oraz kobiety, która uzyskała pełnoletność przez zawarcie małżeństwa), która ze względu na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo i narkomanię, potrzebuje pomocy w prowadzeniu swoich spraw. Orzeczenie częściowego ubezwłasnowolnienia powoduje ograniczenie zdolności do czynności prawnych osoby ubezwłasnowolnionej oraz ustanowieniem dla niej kuratora.
Powyższe rozwiązania nadmiernie ingerują w prawa osób niepełnosprawnych intelektualnie oraz prowadzą do ich stygmatyzacji. W konsekwencji budzą uzasadnione wątpliwości co do ich konstytucyjności [art. 30 ust. 3. Konstytucji] oraz zgodności z ratyfikowanymi przez Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi [Konwencją ONZ z dnia 13 grudnia 2006 r. o prawach osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2012 r. poz. 1169)].
Rozwiązania zaproponowane w przedłożonej ustawie zostały oparte na postulatach środowisk i organizacji społecznych zaangażowanych w opiekę nad osobami niepełnosprawnymi intelektualnie, które od kilkudziesięciu lat podnoszą konieczność wprowadzenia zmian w istniejącym stanie prawnym.
W wyniku tych uwag w nowelizacji odstąpiono od używania stosowanych w innych ustawach, określeń "niedorozwój umysłowy" oraz "upośledzenie umysłowe", a zamiast nich posłużono się pojęciem "niepełnosprawność intelektualna". Pojęcia "niedorozwój umysłowy" oraz "upośledzenie umysłowe" uznawane są bowiem za określania pejoratywne. Regulacja oparta jest na założeniu pełnej zdolności do czynności prawnych każdej osoby dorosłej. Ograniczenie możliwości korzystania z tej zdolności stanowi wyjątek ustalany w sposób indywidualny, z uwzględnieniem sytuacji konkretnej osoby. Projektodawca wskazał na konieczność regulacji szczególnego rodzaju sprawowania opieki – opiekuna medycznego.
Potrzeba wyodrębnienia tej instytucji wynika z odmiennego rodzaju oświadczeń składanych przez opiekuna medycznego. Długie terminy oczekiwania na wykonanie niektórych usług medycznych powodują, że brak możliwości uzyskania zgody sądu przed wyznaczonym terminem może negatywnie wpłynąć na zdrowie osoby niepełnosprawnej intelektualnie. Obawy z tym związane wielokrotnie prowadziły rodziny osób niepełnosprawnych intelektualnie do składania wniosków o ubezwłasnowolnienie. Z tych tez względów nowelizacji przewiduje dokonanie zmian w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.
Projekt nie wywołuje skutków finansowych dla budżetu. Zakłada się, że wzrost wydatków ponoszonych przez sądy opiekuńcze zrównoważony zostanie oszczędnościami wynikającymi ze zmniejszenia się liczby wniosków o ubezwłasnowolnienie. Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej. Projekt ustawy nie wpłynie negatywnie na sytuację rodzin z dziećmi.
Dziękuję.
