Przechodzimy do debaty nad projektem uchwały zgłoszonym przez senatorów Konserwatywnego Klubu Senatu oraz Senatorskiego Klubu Dworskiego w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej w zakresie zmiany Konstytucji RP.
Ustawa z dnia … 2030 r. o zmianie Konstytucji RP
Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 sierpnia 2017 r. wprowadza się następujące zmiany:
1) art. 9 otrzymuje brzmienie:
“Art. 9.
1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władz.
2. Król jako czynnik nadrzędny w państwie harmonizuje działania naczelnych organów państwowych.
3. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.”
2) art. 80 otrzymuje brzmienie:
“Art. 80.
Praw określonych w art. 65, art. 68, art. 70 i art. 73-art. 75 można dochodzić w granicach określonych w ustawie.”
3) Art. 98 ust. 3 otrzymuje brzmienie:
3. Posłem ani senatorem nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.
4) art. 106 otrzymuje brzmienie:
“Do senatorów stosuje się odpowiednio przepisy art. 102-105. Mandat senatora można łączyć z funkcją w samorządzie terytorialnym oraz zatrudnieniem w Kancelarii Królewskiej.”
5) Art. 107 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
2. Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Król zwołuje na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia wyborów, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 97 ust. 4 i 6.
6) art. 109 otrzymuje brzmienie:
“Art. 109.
1. Sejm i Senat mogą powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy.
2. Tryb działania komisji śledczej określa ustawa.”
7) art. 129 otrzymuje brzmienie:
“Art. 129.
1. Jeżeli Król nie może przejściowo sprawować urzędu, wyznacza Regenta, który tymczasowo przejmuje obowiązki królewskie.
2. Jeżeli Król jest małoletni lub nie może sprawować urzędu a nie wyznaczył Regenta, Regenta wybiera Sejm za zgodą Senatu.
3. W przypadku śmierci lub zrzeczenia się tronu przez Króla i jednoczesnym braku Regenta wykonywanie jego obowiązków przejmuje Marszałek Senatu, z tytułem Interrexa. W tej sytuacji nie powołuje się Regenta.
4. Jeśli Marszałek Senatu nie może sprawować urzędu Interrexa, sprawuje ją najstarszy wiekiem wicemarszałek Senatu, a jeśli nie ma wicemarszałka najstarszy wiekiem senator.”
8) po art. 129 dodaje się art. 129a w brzmieniu:
“Art. 129a
Wejście w życie postanowienia o zrzeczeniu się tronu Król może odroczyć do dnia koronacji nowego Króla.”
9) w art. 143 wprowadza się następujące zmiany:
a) ust. 3 otrzymuje brzmienie:
“3. Przepis ust. 2 nie dotyczy:
1) zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu,
2) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,
3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,
4) inicjatywy ustawodawczej,
5) zarządzania referendum ogólnokrajowego,
6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,
7) zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,
8) zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,
9) wniosku do Trybunału Konstytucyjnego,
10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,
11) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów,
12) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków,
13) wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,
14) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,
15) zwoływania Rady Gabinetowej,
16) nadawania orderów, odznaczeń i tytułów szlacheckich,
17) powoływania sędziów,
18) stosowania prawa łaski,
19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,
20) powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,
21) powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,
22) powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
23) powoływania prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,
24) wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,
25) powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej,
26) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,
27) powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
28) nadawania statutu Kancelarii Królewskiej oraz powoływania i odwoływania urzędników Kancelarii Królewskiej oraz urzędników nadwornych,
29) wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 92,
30) zrzeczenia się tronu,
31) wyznaczenia Regenta,
32) powierzenia następcy tronu wykonywania części obowiązków królewskich,
33) wydawania na podstawie ustawy aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości oraz funkcjonowaniem organów kontroli państwowej i ochrony prawa.
b) po ust. 3 dodaje się ust. 4 w brzmieniu:
“4. Lista prerogatyw królewskich zawarta w ust. 3 może być rozszerzana w drodze ustawy przyjętej przez Sejm większością 2/3 ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością głosów ogólnej liczby senatorów.”
10) w art. 154 ust. 4-5 otrzymują brzmienie:
“4. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 lub 3 Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ust. 1, 2 lub 3 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Król powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.
5. W sytuacji, o której mowa w ust. 4, ust. 3 stosuje się odpowiednio.”
11) Art. 158 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
1. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Król przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Art. 154 ust. 3 stosuje się odpowiednio.
12) Art. 189 otrzymuje brzmienie:
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3) zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4) zgodności aktów indywidualno-konkretnych wydawanych przez centralne organy państwowe, dla których Konstytucja ani ustawy nie przewidują kontroli sądowej, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
5) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
6) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 78 ust. 1.
13) art. 191 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
"2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 189 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski"."
14) art. 192 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"1. Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 189, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą:
1) Król, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 15 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,
2) Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie, o którym mowa w art. 187 ust. 2,
3) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,
4) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,
5) kościoły i inne związki wyznaniowe,
6) podmioty określone w art. 78 w zakresie w nim wskazanym."
15) Art. 193 otrzymuje brzmienie:
“Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 190, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą: Król, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli.”
16) w art. 199 ust. 1-2 otrzymują brzmienie:
"1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Król, Regent, Interrex, następca tronu wykonujący obowiązki Króla, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Hetman Wielki Koronny.
2. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie określonym w art. 105."
17) W art. 234 wprowadza się następujące zmiany:
a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:
1. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać wolności i praw określonych w art. 29 (godność człowieka), art. 33 i art. 35 (obywatelstwo), art. 37 (ochrona życia), art. 38, art. 39 i art. 40 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 41 (ponoszenie odpowiedzialności karnej), art. 44 (dostęp do sądu), art. 46 (dobra osobiste), art. 52 (sumienie i religia), art. 62 (petycje) oraz art. 47 i art. 71 (rodzina i dziecko).
b) ust. 3 otrzymuje brzmienie:
3. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa określone w art. 21 (wolność działalności gospodarczej), art. 40 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista), art. 49 (nienaruszalność mieszkania), art. 51 ust. 1 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 58 ust. 3 (prawo do strajku), art. 63 (prawo własności), art. 64 ust. 1 (wolność pracy), art. 65 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 65 ust. 2 (prawo do wypoczynku).
18) Art. 235 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Król na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 229 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu."
Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Sprawozdawca: Mikołaj Liściowski
Uzasadnienie:
Podstawowym celem ustawy jest uporządkowanie przepisów Konstytucji i poprawienie istniejących w niej błędów. Projekt zawiera osiemnaście zmian w ustawie zasadniczej.
Pierwsza zmiana dotyczy zasady podziału i równowagi władz, zawartej w art. 9 Konstytucji. W dotychczasowym brzmieniu przepis ten ustanawia trójpodział władzy pomiędzy władzami ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Nie uwzględnia to jednak złożoności funkcjonowania współczesnego państwa, w którym funkcjonuje też wiele organów, których nie można jednoznacznie zakwalifikować do żadnej ze wspomnianych kategorii władz. Z tego względu wnioskodawcy proponują usunięcie z ust. 1 odwołania do władz ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Dzięki temu zabiegowi art. 9 ust. 1 będzie gwarantował podział I równowagę pomiędzy wszelkimi kategoriami władz w państwie, także m. in. władz samorządowych czy organów kontroli państwowej i ochrony prawa.
Druga zmiana w art. 9 dotyczy zmiany ukształtowania pozycji ustrojowej Króla, poprzez wyłączenie go z władzy wykonawczej. Przyjęty w art. 9 model dualnej egzekutywy przystoi raczej ustrojom państw republikańskich, a nie monarchii konstytucyjnych. Analiza całości przepisów Konstytucji jasno wskazuje, że kompetencje Króla nie ograniczają się do władzy wykonawczej, posiada on m. in. uprawnienie do promulgacji ustaw czy prawo łaski. Podstawową funkcją Króla jest bycie niezależnym arbitrem w sporach politycznych oraz stanie na straży ciągłości władzy państwowej. Zdaniem wnioskodawców konieczne jest większe wyartykułowanie w przepisach Konstytucji tych funkcji, czego wyrazem jest propozycja nowego ust. 2 w art. 9. Przepis ten ma wyrażać zasadę nadrzędności Króla, co jednak nie będzie wyrażało się w przyznaniu Królowi żadnych szczegółowych nowych kompetencji. Zasada nadrzędności ma służyć wzmocnieniu pozycji Króla jako niezależnego arbitra, co zresztą wyraża proponowany ust. 2 stanowiący o podstawowym zadaniu Króla polegającym na harmonizacji działania naczelnych organów państwowych. Funkcją Króla nie ma zatem być jedynie stawanie się notariuszem rządu czy “strażnikiem żyrandola”, ale faktyczne wpływanie na funkcjonowanie organów państwowych w taki sposób, aby działały one w harmonii, a więc w zgodzie z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Harmonia, to za mitologią grecką «uosobienie ładu i zgodności», też «zgodność, wzajemne dopełnianie się lub właściwe proporcje». Król na mocy zasady wyrażonej w nowym art. 9 ust. 2 stałby zatem na straży ładu i zgodności pomiędzy organami władzy państwowej, ich wzajemnego dopełniania się i utrzymania właściwych proporcji w ich uprawnieniach.
Zmiana w art. 98 ma na celu zmianę obecnie funkcjonującej sytuacji, w której do Senatu nie może zostać wybrana osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, ale osoba taka mogłaby już objąć mandat w Senacie z nominacji lub z urzędu.
Zmiana w art. 109 ma na celu umożliwienie Senatowi powoływania Komisji Śledczych. Obecnie te mogą być powoływane tylko przez Sejm, co nie znajduje uzasadnienia funkcjonalnego wobec zwiększenia uprawnień Senatu w stosunku do stanu prawnego obowiązującego przed 2017 r.
Zmiana w art. 129 ma na celu rozszerzenie możliwości wyboru przez Sejm za zgodą Senatu Regenta do wszystkich sytuacji, w których Król nie może sprawować urzędu. Obecnie kompetencję tę parlament posiada tylko w przypadku małoletniości lub trwałej niemożności sprawowania urzędu. Proponowana zmiana likwiduje zatem lukę w prawie, obecnie w przypadku czasowej niemożności wykonywania obowiązków przez Króla, gdyby sam nie wyznaczył on Regenta lub nie przekazał wykonywania swoich obowiązków następcy tronu, nie byłoby osoby uprawnionej do jego zastępowania.
Proponowana nowelizacja dodaje także art. 129a, zgodnie z którym podejmując decyzję o abdykacji Król byłby uprawniony do odroczenia w czasie jej wejścia w życie do koronacji następcy. Zgodnie z art. 128 Konstytucji Król obejmuje bowiem tron w momencie koronacji, co powoduje, że w przypadku abdykacji występuje konieczność tymczasowego wykonywania obowiązków Króla przez Interrexa, co nie znajduje, zdaniem wnioskodawców, żadnego uzasadnienia.
Zmiana w art. 143 ma na celu uporządkowanie regulacji dotyczących kontrasygnaty aktów wydawanych przez Króla. Na liście prerogatyw zwolnionych z wymogu kontrasygnaty zawartej w ust. 3 brakuje części kompetencji, których charakter jednoznacznie wskazuje, że spod tego wymogu powinny być wyłączone. Są to
powoływanie i odwoływanie urzędników Kancelarii Królewskiej oraz urzędników nadwornych, wyznaczenie Regenta, powierzenie następcy tronu wykonywania części obowiązków królewskich oraz wydawanie na podstawie ustawy aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości oraz funkcjonowaniem organów kontroli państwowej i ochrony prawa. Wnioskodawcy proponują także wprowadzenie możliwości rozszerzania listy aktów wyłączonych spod wymogu kontrasygnaty w drodze ustawy przyjmowanej kwalifikowaną większością głosów. Istnieje bowiem wiele ustawowych kompetencji królewskich, które ze względu na charakter nie powinny być objęte wymogiem kontrasygnaty.
Jednocześnie, dokonując zmiany art. 189 wnioskodawcy proponują rozszerzenie kognicji Trybunału Konstytucyjnego o badanie zgodności aktów indywidualno-konkretnych wydawanych przez centralne organy państwowe, dla których Konstytucja ani ustawy nie przewidują kontroli sądowej, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. Obecnie wiele aktów wydawanych przez takie organy, m. in. aktów Króla nie podlega bowiem kontroli sądowej, co nie wydaje się dopuszczalne w demokratycznym państwie prawnym.
Zmiana w art. 198 wprowadza odpowiedzialność Regenta, Interrexa, następcy tronu wykonujący obowiązki Króla oraz Hetmana Wielkiego Koronnego przed Trybunałem Stanu. W obecnym stanie prawnym nie ponoszą oni w ogóle odpowiedzialności za popełnienie deliktu konstytucyjnego, co nie wydaje się uzasadnione, chociażby z uwagi na fakt, że Regent, Interrex czy następca tronu wykonujący obowiązki Króla mogą korzystać ze wszystkich bądź niemal wszystkich uprawnień monarchy.
Zmiany w art. 80, art. 106, art. 107, art. 154, art. 158, art. 191-art. 193, art. 234 i art. 235 mają charakter techniczny a ich celem jest poprawienie błędnych odesłań do innych przepisów Konstytucji.
Projekt nie wpływa na sytuację rodzin z dziećmi, nie wpływa także na funkcjonowanie finansów publicznych.
Projekt jest zgodny z prawem międzynarodowym oraz prawem Unii Europejskiej. Zagwarantowanie kontroli Trybunału Konstytucyjnego nad aktami indywidualno-konkretnymi wydawanymi przez centralne organy państwowe doprowadzi do pełniejszego urzeczywistnienia w polskim porządku prawnym prawa do sądu gwarantowanego przez Europejską konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz prawo UE.
OG: Debata trwa do godziny 8:00 4 czerwca.
Chyba, że w Sejmie ju