Wysoka Izbo,
Przystępujemy do dyskusji o rządowym projekcie ustawy o sędziach pokoju.
Sprawozdawcą jest pan minister Jan Lubomirski-Lanckoroński.
Ustawa z dnia ... 2023 roku
o sędziach pokoju
Art. 1.
Powołuje się instytucję sędziego pokoju.
Art. 2.
1. Sędzią pokoju może być osoba, która spełnia łącznie następujące warunki:
1) posiada obywatelstwo polskie,
2) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
3) jest nieskazitelnego charakteru,
4) ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,
5) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego pokoju,
6) ukończył 24 lata,
2. Sędziego pokoju powołuje Król, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Król wyznacza sędziemu pokoju miejsce urzędowania (właściwość miejscowa sędziego pokoju), zgodnie z wnioskiem Krajowej Rady Sądownictwa. Miejsce wskazane we wniosku nie może być inne, niż wskazane przez podmiot z ust. 3.
3. Kandydatów Krajowej Radzie Sądownictwa przedstawiają rady gmin, na miejsce orzecznicze obejmujące obszar gminy lub jej części.
4. Obsługę sędziego pokoju zapewnia sekretariat właściwego sądu rejonowego.
5. Z wymogu określonego w ust. 1 pkt 4 zwolnione są osoby, które pełniły funkcję ławnika na mocy ustawy z dnia 10 czerwca 2021 r. o ławnikach, jeżeli sprawowały funkcję przez więcej niż rok.
Art. 3.
1. Za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych i uchybienia godności urzędu, sędzia pokoju odpowiada dyscyplinarnie.
2. W zakresie kar i trybu postępowania stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o ustroju sądów powszechnych.
3. W zakresie postępowania dyscyplinarnego orzekają w I instancji sądy okręgowe, zaś w II - sądy apelacyjne.
Art. 4. Do kognicji sędziów pokoju należą sprawy:
1) o wykroczenia
2) o czyny z art. 178a par. 1, 180a, art. 186-188, art. 195, art. 208-209, art. 212, art. 216, art. 221, art. 255 par. 3, art. 278-279, art. 284-285, art. 288, art. 290, art. 292-293
- ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks karny
3) związane z roszczeniami z tytułu naruzenia art. 18 ze znaczkiem 3a ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.
Art. 5.
1. W razie stwierdzenia szczególnej zawiłości sprawy, sędzia pokoju może wydać postanowienie o przekazaniu sprawy do rozpoznania przez właściwy miejscowo:
a) w przypadku art. 4, pkt 1-2 - sądu rejonowego
b) w przypadku art. 4, pkt 3 - sądu okręgowego
2. Na postanowienie o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje zażalenie.
3. Przepis ust. 1 nie uchybia możliwości dalszego przekazania sprawy, w razie zaistnienia okoliczności określonych odpowiednio w Kodeksie postępowania cywilnego bądź Kodeksie postępowania karnego.
4. Sąd może przekazać sprawę w trybie ust. 1 również na zgodny wniosek stron lub - w przypadku postępowania nieprocesowego - uczestników. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio.
Art. 6.
1. Sędzia pokoju orzeka jednoosobowo.
2. Sędzia pokoju rozstrzyga co do istoty sprawy poprzez wyrok (w postępowaniu procesowym) bądź poprzez postanowienie (postępowanie nieprocesowe), w pozostałym zakresie wydaje postanowienia, chyba, że ustawa szególna przewiduje odmienną formą. Przepisy Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się odpowiednio.
3. Od wyroku bądź postanowienia sędziego pokoju co do istoty sprawy przysługuje apelacja do sądu wyższej instancji. Sądem wyższej instancji wobec sędziego pokoju jest właściwy sąd okręgowy. Przepisy Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się odpowiednio.
4. Na postanowienia w pozotałym zakresie przysługuje zażalenie, chyba, że ustawa zastrzega inaczej. Skargę rozpatruje sąd rejonowy na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego. Przepisy Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się odpowiednio.
Art. 7.
1. Sędziemu z tytułu pełnienia obowiązków przysługuje wynagrodzenie określone w rozporządzeniu ministra właściwego ds. sprawiedliwości. Wynagrodzenie nie może być niższe niż średnie wynagrodzenie za II kwartał roku poprzedniego, określane przez Główny Urząd Statystyczny, powiększone z użyciem mnożnika 1,2.
2. Sędzia pokoju orzeka w siedzibie sądu rejonowego.
3. Obsługę sędziego pokoju zapewnia sekretariat właściwego sądu rejonowego.
4. Informacje o wolnych stanowiskach sędziowskich ogłasza Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego w porozumieniu z ministrem sprawiedliwości.
Art. 8.
Pozbawienie i zrzeczenie się stanowiska następuje na zasadach określonych w ustawie - Prawo o ustroju sądów powszechnych.
Art. 9.
1. Z tytułu pełnienia funkcji sędziego pokoju przez co najmniej 5 lat, przysługuje dodatek do emerytury.
2. Wysokość dodatku określa minister właściwy ds. sprawiedliwości. Dodatek może być zwiększony z uwzględnieniem długości pełnienia funkcji sędziego pokoju.
3. Dodatek nie może zostać pomniejszony w stosunku do wysokości przyznanej w chwili przejścia na emeryturę.
Art. 10.
W ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, w art. 61 par. 2 dodaje się pkt 6 w brzmieniu:
"6) zajmował stanowisko sędziego pokoju - przez co najmniej 3 lata".
Art. 11.
W zakresie nieuregulowanym, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych.
Art. 12.
Uchyla się ustawę z dnia 10 czerwca 2021 r. o ławnikach.
Art. 13.
Ustawa wchodzi w życie z 14 dniem od dnia ogłoszenia, z tym, że:
1) art. 4 znajduje zastosowanie wobec postępowań wszczętych od 1 stycznia 2024 roku
2) art. 12 wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2024 roku - wobec spraw niezakończonych do tego momentu, następuje przekazanie do właściwego sądu rejonowego
3) uprawnienia z art. 7 i 9 przysługują sędziemu pokoju począwszy od pierwszego dnia orzekania,
4) w przypadku sędziego zwolnionego z wymogu na mocy art. 1 ust. 5, do okresu od którego przysługują uprawnienia z art. 9 dolicza się okres pełnienia funkcji ławnika w rozumieniu ustawy z dnia 10 czerwca 2021 r. o ławnikach
UZASADNIENIE
Ustawa uchyla przyjętą w 2021 roku ustawę o ławnikach, ze względu na kontrowersje konstytucyjne w zakresie realizacji wymogów Konstytucji. Zgodnie z nim, wymiar sprawiedliwości sprawują sądy. Sędziowie z kolei powoływani są wg określonych wymogów. Urząd ławnika nie spełnia tych wymogów w żadnym zakresie, a powierzono mu funkcje orzecznicze w I instancji. Proponowany akt usuwa niekonstytucyjność tego rozwiązania.
Dzieje się tak poprzez spełnienie wymogów:
a) powoływania przez Króla
b) powoływania na wniosek KRS
c) nadanie funkcji orzeczniczej "sędziemu"
d) zachowania dwuinstancyjności (konsekwencja pkt. c) - w sytuacji, gdy od orzeczenia ławnika, który nie był sądem I instancji następowała apelacja, dochodziło w istocie do jednoinstancyjności postępowania).
Ponadto, projektodawcy rozszerzyli katalog spraw w jakich mogą orzekać ławnicy (wszystkie wykroczenia, określone występki, naruszenia dyskryminacyjne opisane w Kodeksie pracy).
Projektodawcy umożliwili dotychczasowym ławnikom uzyskanie statusu sędziów pokoju w drodze wyjątku od zasady wykształcenia prawniczego, którego wymóg wydaje się niewygórowanym kosztem rozszerzenia kognicji.
Projektodawcy zakładają podwyższenie uposażenia sędziego pokoju w stosunku do "ławnika" w rozumieniu poprzedniej ustawy.
Ustawa nie wyklucza instytucji "ławników", rozumianych jako ławników sądowych w rozumieniu przepisów o postępowaniu i prawa o ustroju sądów powszechnych. Zwracamy uwagę, że w języku prawnym w obecnym stanie prawnym instytucja "ławnika" ma podwójne znaczenie, co wprowadzało dysonans u podsądnych. Zmiana także z tego punktu widzenia jest uzasadnienia.
W założeniu projektodawców, rola sędziego pokoju ma także umożliwić dodatkową, alternatywną drogę dojścia do zawodu sędziego dla absolwentów prawa (zwolnienie z wymogu odbycia aplikacji i zdania egzaminu sędziowskiego).
Projekt ujednolica zasady przekazywania spraw do sądów nadrzędnych - analogicznie do zasad z postępowań, dotyczących właściwości sądów.
Projekt wprowadza także emerytalny dodatek obywatelski z tytułu pełnienia funkcji sędziego pokoju.
Projekt precyzuje zasady odwoływania sędziów pokoju.
Ilość stanowisk sędziów pokoju określany będzie przez Pierwszego Prezesa SN w porozumieniu z ministrem właściwym ds. sprawiedliwości, uwzględniając potrzeby wymiaru sprawiedliwości.
Szacunkowe koszty funkcjonowania instytucji nie przekroczą, dzięki oparciu na funkcjonującej strukturze, rocznie ok. 100-150 mln (co będzie niewielkim wzrostem względem obecnego rozwiązania)
