Minister Sprawiedliwości Marta Fornero-Piotrowska:
Panie Marszałku!
Wysoka Izbo!
Projektowany system będzie składał się z trzech modułów:
- nieodpłatnej pomocy prawnej,
- nieodpłatnej informacji prawnej,
- edukacji prawnej społeczeństwa.
Projekt ustawy zakłada, że darmową pomoc prawną (na etapie przedsądowym) otrzymają:
- osoby fizyczne, którym w okresie roku poprzedzającego zostało przyznane świadczenie z pomocy społecznej na podstawie ustawy o pomocy społecznej,
- osoby posiadające ważną Kartę Dużej Rodziny,
- kombatanci,
- oraz osoby, które ukończyły 75 lat.
Nieodpłatna pomoc prawna będzie również przysługiwała każdemu w przypadku wystąpienia zagrożenia katastrofą naturalną, awarią techniczną czy klęską żywiołową, zaś dostęp do informacji o prawie uzyska każdy obywatel. Projekt ustawy pozwala na wykorzystanie doświadczenia i dorobku organizacji pozarządowych zachowując wszystkie dotychczasowe formy świadczonej przez nie pomocy oraz przewidując możliwość powierzenia im prowadzenia ok. 50% punktów nieodpłatnej pomocy prawnej, a także udzielania nieodpłatnej informacji prawnej w wojewódzkim centrum informacji prawnej.
W skali całego kraju powstanie ponad 1500 punktów, w których nieodpłatnie będzie świadczona pomoc prawna przez adwokatów lub radców prawnych oraz 42 stanowiska na potrzeby udzielania informacji prawnej za pośrednictwem infolinii. Projekt był istotnym elementem wygłoszonego 1 października 2014 r. exposé Prezesa Rady Ministrów Ewy Kopacz. Dzięki współpracy rządu, samorządów i organizacji pozarządowych projektowany system zagwarantuje bezpłatny dostęp do darmowych porad prawnych na poziomie lokalnym i zniweluje zbyt często występującą w naszym kraju barierę finansową do korzystania z profesjonalnej usługi prawnej.
Nieodpłatna pomoc prawna będzie przysługiwać osobie fizycznej, której w okresie roku poprzedzającego zostało przyznane świadczenie z pomocy społecznej, posiadającej ważną Kartę Dużej Rodziny, status kombatanta lub weterana oraz osobom, które ukończyły 75 lat. Z nieodpłatnej pomocy prawnej będą mogły także skorzystać w sytuacjach nadzwyczajnych osoby, które spełniają warunki przyznania takiego świadczenia.
Pomoc prawna będzie polegała na:
- poinformowaniu osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym, przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na niej obowiązkach;
- wskazaniu osobie uprawnionej sposobu rozwiązania dotyczącego jej problemu prawnego;
- pomocy w sporządzeniu wymagającego wiedzy prawniczej projektu pisma w zakresie niezbędnym do udzielenia pomocy, z wyłączeniem pism procesowych w postępowaniach przygotowawczym lub sądowym i pism w postępowaniu sądowo-administracyjnym;
- sporządzeniu projektu pisma wszczynającego postępowanie sądowe lub sądowo-administracyjne;
- sporządzeniu projektu pisma procesowego o zwolnienie od kosztów sądowych lub o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
Pomoc ta nie będzie natomiast obejmowała spraw z zakresu prawa podatkowego, celnego, dewizowego, handlowego i działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowywania do jej rozpoczęcia. W udzielanie pomocy prawnej będą zaangażowane jednostki samorządu terytorialnego oraz prawnicze samorządy zawodowe, a także organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Powiat będzie zawierał porozumienie z gminami na obszarze tego powiatu w sprawie wykonywania zadania polegającego na udzielaniu pomocy prawnej, określające w szczególności:
- gminne lub powiatowe jednostki organizacyjne, w których będą usytuowane punkty pomocy prawnej;
- harmonogram wskazujący dni i godziny, w których będzie udzielana pomoc prawna;
- zasady współpracy w zakresie zapewnienia warunków lokalowych adwokatom i radcom prawnym udzielającym pomocy prawnej.
Powiat będzie również corocznie zawierał z okręgową radą adwokacką i radą okręgowej izby radców prawnych właściwymi dla siedziby władz powiatu porozumienie w sprawie udzielania pomocy prawnej na obszarze powiatu, określające w szczególności:
- liczbę adwokatów i radców prawnych, którzy będą udzielać pomocy prawnej na obszarze powiatu, z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia równomiernego udziału adwokatów i radców prawnych w wykonywaniu tego zadania;
- zobowiązanie dziekanów okręgowej rady adwokackiej i rady okręgowej izby radców prawnych do imiennego wskazywania adwokatów i radców prawnych oraz ich zastępców, wyznaczonych do udzielania pomocy prawnej;
- szczegółowe zasady wynagradzania adwokatów i radców prawnych udzielających pomocy prawnej.
Pomocy prawnej będzie udzielał osobiście adwokat lub radca prawny na podstawie umowy zawartej z powiatem.
Nieodpłatna informacja prawna będzie przysługiwać wszystkim osobom fizycznym. Obywatel uzyska informację o obowiązujących aktach normatywnych regulujących przedstawione zagadnienie, sposobach uzyskania pomocy prawnej lub innego rodzaju pomocy dotyczącej rozwiązania problemów prawnych. Wojewoda będzie prowadzić wojewódzkie centrum informacji prawnej, w którym będzie prowadzona obsługa infolinii, za której pośrednictwem będzie udzielana informacja prawna. Organizację usługi telekomunikacyjnej w zakresie infolinii zapewni Minister Sprawiedliwości. Realizację zadania polegającego na udzielaniu informacji prawnej w wojewódzkim centrum informacji prawnej wojewoda powierzy organizacji pozarządowej, wyłanianej corocznie w otwartym konkursie ofert.
Ustawa przewiduje również działania polegające na kształtowaniu świadomości prawnej obywateli. Przewiduje się w szczególności, że zadaniem organów administracji publicznej będzie podejmowanie działań edukacyjnych zmierzających do zwiększenia świadomości prawnej obywateli. Zadanie to będzie realizowane przez podmioty wymienione w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.